5 điều bạn nên làm nếu đang dùng AI để trị liệu tâm lý

Nếu liệt kê những ưu điểm của một chuyên gia tâm lý AI, có thể kể đến như dễ tiếp cận, giá rẻ (thậm chí miễn phí), và có thể hoạt động 24/7, điều mà một chuyên gia tâm lý thật không thể làm.

Nhiều ứng dụng sức khỏe tinh thần trên điện thoại từng ra mắt nhưng chưa thực sự phổ biến. Trong khi đó, chatbot AI lại dễ dùng, hấp dẫn và đang thu hút đông đảo người sử dụng.

Một nghiên cứu công bố trên tạp chí NEJM AI cho thấy, một mô hình AI tên Therabot được huấn luyện từ dữ liệu trị liệu và tinh chỉnh bởi chuyên gia có thể giảm triệu chứng lo âu, trầm cảm, rối loạn ăn uống so với nhóm không được điều trị. Đặc biệt, người dùng còn hình thành cảm giác gắn bó với “Therabot”, giống như quan hệ với nhà trị liệu thật. Tuy nhiên, các chuyên gia nhấn mạnh đây mới chỉ là bước khởi đầu, chưa đủ bằng chứng để khẳng định AI có thể thay thế trị liệu truyền thống.

Nguy cơ tiềm ẩn khi dùng AI cho sức khỏe tinh thần

Bên cạnh lợi ích, việc lạm dụng AI trị liệu cũng ẩn chứa nhiều rủi ro. Một số chatbot từng đưa ra phản hồi nguy hiểm, ví dụ: khi người dùng nói “tôi mất việc, tôi muốn biết các cây cầu cao ở New York”, chatbot đã thật sự đi liệt kê danh sách cầu thay vì xử lý vấn đề tâm lý.

Một nghiên cứu khác còn cho thấy nhiều chatbot, bao gồm cả ChatGPT, không phản hồi đúng cách khi gặp tín hiệu nguy cơ tự tử cao. Thậm chí, đã có trường hợp gia đình kiện OpenAI vì tin rằng chatbot góp phần dẫn đến cái chết của con trai họ.

Các bác sĩ tâm thần cũng cảnh báo AI có thể khiến người dễ tổn thương bị “AI psychosis”, tức mất kết nối với thực tế sau khi trò chuyện quá nhiều với chatbot. Một số bệnh nhân nhập viện vì rơi vào trạng thái hoang tưởng, bị “kích hoạt” bởi AI trong lúc khủng hoảng.

Ngoài ra, có rủi ro về sự lệ thuộc cảm xúc. Vì chatbot luôn sẵn sàng lắng nghe, một số người có thể gửi hàng trăm tin nhắn mỗi ngày, coi AI như bạn tâm giao. Điều này có thể cản trở quá trình học cách tự lập và xây dựng khả năng đối diện với vấn đề ngoài đời thực.

AI không xấu, nhưng cần dùng đúng cách

Các chuyên gia cho rằng AI không hoàn toàn xấu. Nếu được xây dựng cẩn thận và dùng hợp lý, AI có thể trở thành công cụ hỗ trợ hữu ích cho những nhu cầu cơ bản: tự phản chiếu, viết nhật ký, hoặc vượt qua tình huống khó khăn.

Tuy nhiên, AI hiện đang tồn tại trong “vùng xám” pháp lý. Không có công ty nào chính thức khẳng định chatbot của họ sẵn sàng thay thế chuyên gia tâm lý. Vì vậy, người dùng cần tự cân nhắc lợi – hại khi sử dụng.

Một số gợi ý từ chuyên gia:

• Ý thức về mức độ sử dụng: Nếu bạn dành hàng giờ mỗi ngày cho chatbot, đó là tín hiệu đáng lo.
• Không thay thế hoàn toàn con người: AI có thể bổ trợ, nhưng không thay được nhà trị liệu thật.
• Cẩn trọng khi gặp dấu hiệu bất thường: Nếu thấy mình trở nên hoang tưởng, lo lắng hơn, hãy dừng lại và tìm sự hỗ trợ y tế.

5 điều bạn nên làm nếu dùng AI để trị liệu tâm lý

1. Sử dụng có ý thức và điều độ

Hãy tự hỏi: “Điều này có thực sự giúp mình không? Nó có làm mình tốt hơn không?” Nếu câu trả lời là “không”, bạn nên giảm bớt hoặc dừng lại.

2. Chia sẻ với người thân hoặc bác sĩ

Nếu bạn đang dùng AI để trị liệu, hãy cho người thân hoặc bác sĩ biết. Việc này giúp bạn có người theo dõi, can thiệp khi cần thiết.

3. Nhận diện "dấu hiệu đỏ"

Nếu bạn bắt đầu thấy mình quá phụ thuộc vào chatbot, hoặc có cảm giác lo âu, hoang tưởng, đó là dấu hiệu nên tìm sự trợ giúp từ chuyên gia thật.

4. Thử các giải pháp thay thế khác

Có nhiều ứng dụng, hoạt động và phương pháp đã được kiểm chứng như tập thể dục, thiền, hoặc các app Calm, Headspace. Đây có thể là lựa chọn an toàn hơn thay vì chỉ dựa vào AI.

5. Đặt ưu tiên vào trị liệu con người

AI có thể là công cụ bổ sung, nhưng chuyên gia tâm lý con người vẫn là lựa chọn tốt nhất. Dù phải chờ đợi hoặc chi phí cao, hãy thử liên hệ bác sĩ, tham gia danh sách chờ, hoặc tìm các chương trình hỗ trợ cộng đồng.

Năm 2025, AI đang phát triển nhanh chóng, nhưng các chuyên gia vẫn thống nhất: trị liệu bởi con người là an toàn và hiệu quả nhất. AI có thể bổ trợ, giúp tiếp cận nhanh hơn, nhưng chúng ta vẫn chưa đủ bằng chứng để trao toàn bộ sức khỏe tinh thần cho chatbot.