Thủ đô Văn hóa châu Âu 2023: Timisoara - 'Hãy tỏa ra ánh sáng trong bạn'

Như Thể thao và Văn hóa đã giới thiệu trong số báo ngày 3/1, cùng với các thành phố Elefsina của Hy Lạp và Veszprem của Hungary, thành phố Timisoara (Romania) đã được chọn là một trong ba Thủ đô Văn hóa châu Âu năm 2023. Thành phố đa văn hóa nằm ở phía Tây Romania này đã sẵn sàng để thắp sáng cho cả lục địa già.

Một người Serb, một người Romania và một người Đức cùng nhau ngồi trong một nhà thờ Công giáo để nghe một linh mục đọc Kinh Lạy Cha bằng tiếng Hungary. Điều nghe như mở đầu của một chuyện không tưởng nhưng hóa ra là chuyện bình thường ở đây, Timisoara, thủ phủ vùng phía Tây của Banat.

Đa văn hóa

Từng là một phần của đế quốc Áo - Hung, Timisoara (với dân số 315 ngàn người) hiện là thành phố lớn thứ ba ở Romania. Trong nhiều thế kỷ, dân chúng với gốc gác và tín ngưỡng khác nhau đã chung sống và sát cánh bên nhau nơi đây. Sự đa dạng này là chủ đề chính xuyên suốt cuộc vận động của Timisoara cho danh hiệu Thủ đô Văn hóa châu Âu.

Thật ra, Timisoara được chọn là Thủ đô Văn hóa năm 2021 nhưng đã bị hoãn lại vì đại dịch Covid-19. Xét tới thực tế rằng thành phố còn nhiều việc phải làm trên thực tế, sự trì hoãn này lại đáng mừng. Giờ đây, thị trưởng thành phố là Dominic Fritz tự hào nói rằng thành phố đã hoàn toàn sẵn sàng cho danh hiệu.

Khẩu hiệu được chọn cho Timisoara năm nay là "Hãy tỏa ra ánh sáng trong bạn!". Thị trưởng Fritz giải thích: "Điều này nhằm cho thấy rằng mọi người - nam hay nữ - đều có thứ để đóng góp, bất kể xuất thân của họ. Mọi người đều có thể tỏa sáng cho cộng đồng".

"Mục tiêu của chương trình văn hóa là thu hút sự tham gia của càng nhiều người càng tốt và cho phép mọi người trải nghiệm nhiều nơi trong thành phố theo một cách mới" - ông nói tiếp - "Di sản của Timisoara cũng sẽ định hình tương lai của châu Âu".

Dominic Fritz không phải người Romania gốc Đức. Ông chính xác là một công dân Đức và đã phải lòng Timisoara khi lần đầu đặt chân tới đây vào 10 năm trước. Hai năm sau, ông tranh cử chức thị trưởng thành phố và giành chiến thắng cách biệt.

Giờ đây, ông muốn đóng vai trò tích cực trong chương trình văn hóa của thành phố năm 2023 và xa hơn nữa. "Đây không phải là màn pháo hoa một năm diễn ra một lần. Chúng tôi muốn muốn những điều bền vững và lâu dài, tác động tích cực lên thành phố và cuộc sống người dân" - ông nói - "Khi chúng tôi đầu tư vào văn hóa, chúng tôi đầu tư vào sự thịnh vượng của cộng đồng địa phương".

Trên thực tế, sự đa dạng phong phú của Timisoara có thể được phản ánh qua kiến trúc của nó. Lấy ví dụ: Nhà hát lớn và Rạp quốc gia hùng tráng của Timisoara có không dưới ba nhóm kịch quốc gia, mỗi nhóm biểu diễn ở một ngôn ngữ khác nhau (Romania, Hungary và Đức). Điều này là duy nhất ở châu Âu.

Cách đó không xa là trường cấp hai dạy tiếng Đức được đặt theo tên nhà thơ Nikolaus Lenau, người sinh ra tại đây. Trường vô cùng tự hào khi có hai cựu học sinh đoạt giải Nobel: Herta Muller (Nobel Văn học năm 2009) và Stefan Hell (Nobel Hóa học năm 2014).

Các tòa nhà lớn khác ở lân cận bao gồm Nhà thờ Chính thống Romania, Nhà thờ Công giáo, nơi các lễ thánh được nói bằng tiếng Romania, Hungary, Đức và Latin, cũng như Nhà thờ Chính thống Serbia. Giáo đường Do Thái và nhà thờ Lutheran lớn cũng nằm ở trung tâm thành phố. Khắp nơi trên những con đường quyến rũ của thành phố là những quán cà phê và nhà hàng, hiệu sách và các cửa hàng ấm cúng.

Đổi mới và hồi sinh

Vlad Tausance là người đứng đầu văn phòng truyền thông của thành phố. Ông lớn lên ở quận Fabric. Vào thế kỷ 18, Fabric là nơi có xưởng in đầu tiên trong vùng, một số nhà máy xay và nhà máy bia - cùng nhiều thợ thủ công.

Tausance chỉ ra các tòa nhà theo nhiều phong cách như tân nghệ thuật, ly khai, chủ nghĩa lịch sử, chủ nghĩa chiết trung, chủ nghĩa hiện đại và chủ nghĩa tân cổ điển. Một số trong đó được khôi phục cẩn trọng tới từng chi tiết.

"Hồi tôi còn nhỏ" - ông nói -"đây là một quận rất ảm đạm. Ngày nay, ngày càng có nhiều người tới đây để thoát khỏi sự hối hả và nhộn nhịp của khu trung tâm và tìm các sự kiện văn hóa thay thế, những hộp đêm thời thượng và những cửa hàng đồ cổ".

Ở phía bên kia của thành phố là quận Iosefin với khu chợ truyền thống nổi tiếng. Nhà hát múa rối cũ và nhà văn hóa sinh viên sẽ được dùng làm địa điểm diễn ra nhiều sự kiện văn hóa năm nay. Trước đây, khu vực này từng có hoạt động underground sôi động, sinh ra những ban nhạc rock hay bậc nhất Romania.

Vài năm trở lại đây, Sáng kiến Di sản Timisoara của Hiệp hội Prin Banat đã tổ chức kiểm kê các di tích lịch sử và cải tạo chúng. Một trong những tòa nhà như vậy là tháp nước cũ, được xây dựng từ năm 1910 nhưng đã không được sử dụng từ 50 năm nay. Dù vẫn đang bị giàn giáo bao phủ, dự định là nó sẽ được mở cửa như một trung tâm văn hóa khi thành phố bắt đầu là Thủ đô Văn hóa.

"Ngay lúc này" - theo bà Simona Giura của Prin Banat - "không có chương trình văn hóa nào ở quận. Thế nên, chúng tôi đã đưa ra một chương trình nghệ thuật và văn hóa phong phú cho mọi lứa tuổi. Quyết tâm bền vững cũng như là khẩu hiệu nơi đây là: "Với chúng tôi, 2023 chỉ là sự khởi đầu".

Timisoara sẽ chính thức trở thành Thủ đô Văn hóa bắt đầu vào giữa tháng Hai. Với Mimo Obradov, tác giả, nhà phê bình âm nhạc tới từ cộng đồng người Serbia, đây hứa hẹn sẽ là một sự kiện độc đáo. "Đó cũng là sự công nhận về vai trò tiên phong và văn hóa underground của Timisoara trong những thập kỷ qua" - ông nói với tờ DW.

Với Obradov, điều thiết yếu là phải chống lại nguy cơ toàn cầu hóa và đồng nhất hóa văn hóa. "Sự đa dạng của Timisoara đáng để suy ngẫm. Thành phố là một ví dụ về cách hoạt động của châu Âu: Nơi hội tụ của đa dạng cộng đồng và sắc tộc, với những ảnh hưởng văn hóa khác nhau và chung sống với nhau. Đó là điều nên tồn tại ở khắp châu Âu" - ông nói với niềm tin.

Có tới 30 sự kiện được lên kế hoạch cho mỗi tuần trong năm nay. Chương trình có nhiều hoạt động nổi bật như sự kiện với hai tác giả Nobel Văn học là Orhan Pamuk và Olga Tokarczuk; một buổi hòa nhạc được Cristian Macelarum (người đồng thời là giám đốc nghệ thuật của Lễ hội Quốc tế George Enescu) chỉ huy; và một triển lãm các tác phẩm của nhà điêu khắc Romania nổi tiếng Constantin Brancusi.