400 năm ra mắt tuyển tập 'First Folio': 'Kim chỉ nam' về Shakespeare

Ngày nay, kịch của William Shakespeare là văn hóa đỉnh cao của thế giới. Nhưng ít người biết, thời ông sống, các tác phẩm của ông vốn chỉ được coi như tiểu thuyết hay chuyện lịch sử "mì ăn liền", để giải trí một lần cho quần chúng.

Kịch của Shakespeare thời đó là thứ khó mà tìm được trong sách tuyển tập "thần thánh" của thời đại, nơi chứa đựng các tác phẩm phê bình lịch sử hay văn học giá trị. Thế nên, giới tinh hoa văn học thời đó có phần ngỡ ngàng khi tuyển tập First Folio ra đời.

Đóng góp vô cùng lớn

Thật khó để tưởng tượng về tầm ảnh hưởng lâu dài tới tiếng Anh của một nhà văn như William Shakespeare. Nhiều cụm từ trong những sáng tác của ông đã tô điểm cho tiếng Anh ngày nay suốt nhiều thế kỷ, sau khi chúng ra đời và trở nên bất tử trên giấy mực. Nhưng những đóng góp vô giá này có thể sẽ tan biến trong lịch sử nếu không có tuyển tập First Folio.

Đáng nói, First Folio không được liệt vào hàng kinh điển khi tác giả còn sống. Phải 7 năm sau cái chết của Shakespeare, năm 1623, 2 người bạn - và cũng là bạn diễn của ông - là John Heminges và Henry Condell mới cùng nhau biên soạn và xuất bản cuốn First Folio của Shakespeare.

Sách dày hơn 900 trang, in khổ 8,5x13 inch, với lối trang trí cầu kỳ thời đó. Đây cũng là lần đầu, kịch của Shakespeare được phân loại thành hài kịch, bi kịch và lịch sử. Sách được đề tặng "cặp anh em có 1 không 2" là William Herbert, bá tước thứ 3 của Pembroke, và em trai Philip Herbert, sau này là bá tước thứ 4 của Pembroke.

"Các diễn viên đồng nghiệp của Shakespeare cùng các chủ sở hữu rạp hát đã quyết định tập hợp các tài liệu và xuất bản để có một minh chứng về cựu đồng nghiệp của họ, nhà viết kịch vĩ đại nhất mà họ từng cộng tác" - theo Will Tosh, trưởng ban nghiên cứu về Shakespeare ở rạp Globe ở London - "Và hóa ra, đó cũng chính là nhà viết kịch vĩ đại nhất trong văn học Anh".

Trước đó, có 19 vở kịch của Shakespeare đã được xuất bản thành từng phần lẻ tẻ. Nhưng lần này, First Folio có tới 36 vở kịch. Như vậy, đây được coi là văn bản đáng tin cậy duy nhất cho khoảng 20 vở kịch và là văn bản nguồn có giá trị cho nhiều vở kịch đã xuất bản trước đó.

Như vậy, với việc in First Folio, họ đã cứu nhiều tác phẩm của Shakespeare khỏi cảnh thất lạc, đồng thời tạo ra một bước ngoặt quan trọng trong việc nâng tầm Shakespeare và toàn bộ các tác phẩm của ông.

"Rất nhiều các phiên bản viết tay của các vở kịch đều đã thất lạc. Nếu chúng ta không có First Folio, chúng ta sẽ không có các vở kịch như The Tempest hay Twelfth Night hay A Winter's Tale hay Julius Caesar hay Anthony Cleopatra hay Macbeth" - theo Adrian Edwards, người đứng đầu Bộ sưu tập Di sản In của Thư viện Anh - "Tất cả sẽ chỉ còn là những cái tên và không ai biết nội dung trong đó là gì".

Ngày nay, First Folio được coi là kim chỉ nam cho các nhà học thuật về Shakespeare qua nhiều thế kỷ, cung cấp những phiên bản chính xác nhất về các tác phẩm của ông cùng với những bằng chứng về quá trình sáng tạo. Nó được coi là một trong những cuốn sách quan trọng nhất văn chương Anh nói riêng và trên thế giới nói chung.

Nhiều hoạt động kỷ niệm

Nhân kỷ niệm 400 năm First Folio lần đầu được xuất bản, Thư viện Anh đã thực hiện một dự án kỷ niệm lớn chưa từng có, trong đó đáng chú ý là việc phát hành phiên bản đặc biệt sao chép nguyên nội dung và hình thức của First Folio với sự cộng tác của Nhà xuất bản Rizzoli.

Theo biên tập viên xuất bản John Lee, khoảng một năm trước, ông tình cờ biết lễ kỷ niệm đang tới gần. Thế nên, ông đã xem xét First Folio và nảy ra ý tưởng tái bản nguyên vẹn sản phẩm cầu kỳ và có giá trị vô song này. Ông đã trao đổi với đối tác xuất bản ở Rizzoli. "Sau giây phút sửng sốt, họ nói: Vâng, được thôi, hãy tiếp tục đi" - Lee kể lại.

Trong số 750 bản in gốc First Folio, chỉ có khoảng 235 bản còn tồn tại. Thư viện Anh sở hữu 5 bản. Do bản in gốc không hoàn hảo và có sự sai lệch khi chụp lại (về màu sắc, độ giãn chữ, trầy ố theo thời gian, nhầm lẫn tên…), nhóm sản xuất đã phải thực hiện nhiều cải tiến đáng kể. Về cơ bản, tới nay, dự án khá thành công, tới mức, khi họ trưng bày tại Hội chợ sách Frankfrurt hồi tháng 10, một độc giả đã tới hỏi rằng đó có phải First Folio thật không!

Bên cạnh đó, phải kể tới dự án tôn vinh First Folio và Shakespear của nhà làm phim Jack. Theo đó, Jewers đã thực hiện 6 phim ngắn đề cập tới các chủ đề đương đại bao gồm khám phá không gian, tác động của đại dịch Covid-19 và chiến tranh, trong đó có liên hệ với 6 bài thơ và lời thoại của Shakespeare.

Ở một trong 6 phim ngắn đó, Lovers and Madmen, do nam diễn viên Tom Baker thuyết minh, Jewers đã gắn bức chân dung Shakespeare cùng đoạn thoại trong Midsummer Night's Dream (Giấc mộng đêm Hè) lên bóng thám không, thả chúng lên tầng cao khí quyển của Trái đất.

"Một bản sao tí hon lời thoại trong Lovers and Madmen, lấy từ Midsummer Night's Dream, đã được chèn vào trong bức chân dung" - ông Jewers cho biết - "Tôi thích ý tưởng câu từ của Shakespeare trôi nổi trong không gian cùng hình ảnh của ông". Quả là ngoạn mục với hình ảnh Shakespeare bay ngang qua đường chân trời Trái đất trên nền khoảng không gian đen bên ngoài!

"Tôi thật sự bị ấn tượng khi tìm hiểu sâu về tác phẩm của Shakespeare. Chúng khiến tôi muốn tập trung vào việc những vấn đề ông viết vẫn mang tính đương đại như thế nào" - Jewers nói - "Đoạn thoại đưa vào phim The Stranger's Case có cảm giác hiện đại tới mức mỗi khi bất kỳ ai nghe thấy, họ sẽ thấy: "Ồ, chính là chuyện ngày nay".

Ngoài ra, đã có nhiều hoạt động kỷ niêm 400 năm First Folio từ nhiều tháng nay, bao gồm nhiều triển lãm, hội thảo, buổi biểu diễn, chiếu phim Romeo and Juliet và các tác phẩm chuyển thể khác cũng như những buổi trao đổi miễn phí với công chúng nhằm về văn hóa với nước Anh thời Shakespeare.