Ca khúc 'Oh Bondage! Up Yours!' của X-Ray Spex: Phụ nữ phá xiềng xích

Với ca sĩ đa chủng tộc, răng niềng Poly Styrene và nghệ sĩ saxophone Laura Logic - người tham gia ban nhạc khi mới 16 tuổi - nhóm nhạc X-Ray Spex có vẻ ngoài và âm thanh không giống bất cứ ai trên sân khấu punk London. Và đĩa đơn huyền thoại đầu tay của họ vẫn là tuyên bố vĩ đại nhất của punk về cuộc cách mạng chống chủ nghĩa tiêu dùng.

"Tôi nghĩ, Poly Styrene cảm thấy mọi người đều ở trong một kiểu nô lệ - bị hạn chế, đè bẹp và xa lánh bởi xã hội hiện đại" - nghệ sĩ Laura Logic nhớ lại - "Mục tiêu của xã hội này là cảm giác hài lòng - đó là phần thưởng duy nhất được đưa ra. Nhưng người ta không bao giờ có thể thỏa mãn các giác quan; đó là một mục tiêu bất khả thi".

Nữ thủ lĩnh kỳ lạ

Âm nhạc đôi khi là người thầy tốt nhất cho những bài học xã hội. "Một số người nghĩ các cô gái nhỏ chỉ để nhìn chứ không phải để nghe, nhưng tôi nghĩ…" - giọng Poly Styrene vang lên chói tai - "Ôi, cảnh nô lệ! Chết tiệt"! Kèm theo đó là tiếng trống dồn dập, tiếng guitar bùng nổ trước khi màn độc tấu saxophone cắt ngang không trung.

Đó là tất cả những gì nhạc punk nên có: Tàn bạo, khao khát và hoàn toàn không hối hận. Và đó là đĩa đơn đầu không dễ nuốt trôi của X-Ray Spex - nhóm nhạc punk những năm 1970 với nữ thủ lĩnh Poly Styrene đã trở thành huyền thoại.

Styrene, tên thật là Marianne Joan Elliott-Said, có bố là người Somali còn mẹ là người Scotland/Ireland. Là người đa chủng tộc thời thập niên 1970 là chuyện không dễ dàng với nữ ca sĩ khi phải hứng chịu sự phân biệt chủng tộc từ cả 2 phía.

Cô bỏ nhà ra đi từ năm 15 tuổi và đắm mình trong văn hóa hippie, đi nhờ xe khắp cả nước và tham dự vô số lễ hội âm nhạc. Khi trở về nhà, cô quyết định rằng mình sẽ trở thành nhạc sĩ, thu âm một đĩa nhạc pop ở hãng đĩa của Donna Summer.

Sau khi tham dự buổi hòa nhạc của Sex Pistols vào sinh nhật thứ 19, Styrene chuyển hướng và thành lập ban nhạc punk rock của riêng mình. Cô chiêu mộ các thành viên Jak Airport, Paul Dean, BP Hurding và Lora Logic để thành lập X-Ray Spex. Đặt tên ban nhạc theo một món đồ chơi rẻ tiền bán ở mặt sau truyện tranh, Styrene xác định X-Ray Spex như "sản phẩm nhẹ ký dùng một lần", phản ánh ý tưởng của cô rằng một ngôi sao nhạc pop giống như bức tượng trang trí hơn là con người. Ba đồ nhựa rẻ tiền cũng là chủ đề lặp đi lặp lại trong nhạc của X-Ray Spex.

Tất nhiên, Styrene cũng không giống kiểu ngôi sao pop điển hình. Phong cách của cô quá nổi bật so với những người nổi tiếng khác: Niềng răng cồng kềnh, trang phục neon tự chế, từ kiểu đồ du hành vũ trụ tới trang phục thịt xông khói và trứng.

Những lựa chọn này càng hợp lý khi cô có lần nói mình không bao giờ muốn trở thành biểu tượng tình dục và nếu có xảy ra, cô sẽ cạo trọc đầu (điều sau này cô thật sự đã làm ở căn hộ của Johnny Rotten). Như thể chưa đủ punk, cô còn có ki-ốt của riêng mình trên King's Road, nơi thường được coi là thánh địa thời trang punk ở Anh.

Như vậy, ngay từ khi bắt đầu sự nghiệp, Styrene đã biết chính xác hình ảnh trước công chúng của mình là gì, và đó là thương hiệu của riêng cô để phản đối những ràng buộc mà phụ nữ phải tuân theo.

Phá xiềng xích

Sau khi biểu diễn tại hộp đêm Roxy ở Tây Hollywood, X-Ray Spex nhận được hợp đồng thu âm với hãng đĩa Virgin cho một đĩa đơn. Họ thu âm Oh Bondage! Up Yours! rồi làm thay đổi punk mãi mãi.

Với việc đề cập tới cảm giác bị trói buộc trong xã hội và lời bài hát như "trói tôi, trói tôi, xích tôi vào tường/ Tôi muốn là nô lệ cho tất cả mọi người", không lạ khi ban đầu, nhiều người hiểu đây là ca khúc về… khổ dâm.

Tuy nhiên, ca khúc thật ra là trải nghiệm từ chính Styrene với tư cách là phụ nữ da màu trong bối cảnh thời đó. Trước tiên, cô tuyên bố mình có quyền ở đó và sau đó, đóng góp phần mình vào cuộc tranh luận chung về sự áp bức.

Trong buổi phỏng vấn với tạp chí Mojo vào tháng 9/2008, Styrene nói giải thích: "Hầu hết mọi người coi đó là một ca khúc S&M lập dị. Nhưng thật ra, nó là về việc dứt khoát thoát khỏi sự trói buộc của thế giới vật chất".

"Tôi xuất thân từ gia đình có nền tảng tôn giáo và theo Kinh Thánh thì giải phóng tức là thoát khỏi sự trói buộc. Tôi có ý tưởng về sự trói buộc của chế độ nô lệ và tất cả những hình ảnh trong lịch sử như phụ nữ đấu tranh đòi quyền bầu cử cho nữ giới hay nô lệ bị xiềng xích. Khi tôi nhìn thấy cửa hàng (tình dục) của Vivienne Westwood và tất cả những chiếc quần trói, nó là biểu tượng cho tất cả các yếu tố trói buộc mà tôi lớn lên cùng".

Ca khúc không lọt BXH Top 40 ở Anh, bởi BBC thường không bật nhạc punk trên đài, nhưng nó nhanh chóng được giới phê bình đánh giá cao và là ca khúc không thể thiếu trong bất kỳ bộ sưu tập punk nào. Ngay chính Johnny Rotten của Sex Pistols cũng có lần khen X-Ray Spex có năng lượng mãnh liệt trong âm nhạc và thái độ của họ, rằng âm nhạc của họ nghe "thật tuyệt vời".

Ngay sau đó, Styrene và ban nhạc trở thành huyền thoại trong giới, thậm chí xuất hiện trên bìa các tạp chí thanh thiếu niên.

Tiếc rằng, huyền thoại về X-Ray Spex không tồn tại lâu dài. Styrene gặp nhiều vấn đề về sức khỏe tâm thần, và sau nhiều lần suy sụp và ảo giác, cô phải vào viện tâm thần với chẩn đoán mắc tâm thần phân liệt - hay chính xác hơn - là rối loạn lưỡng cực. Ở tuổi 21, bác sĩ nói rằng cô sẽ không bao giờ có thể làm việc trở lại.

X-Ray Spex tan rã năm 1979 và Styrene nhanh chóng biến mất khỏi tầm mắt công chúng. Tuy vậy, di sản của ban nhạc vẫn sống mãi.