'Aliss bên đám lửa' - Kiệt tác về niềm tin và số phận con người

Aliss bên đám lửa (tựa gốc: Det er Ales) là tác phẩm mà nhiều độc giả chọn đọc khi bắt đầu tìm hiểu về Jon Fosse - chủ nhân Nobel Văn học 2023. Chỉ dài 128 trang trong bản dịch tiếng Việt,Aliss bên đám lửa đã cho thấy đầy đủ những phẩm chất được ca ngợi nhất ở cây bút này.

Tại Việt Nam, bản dịch Aliss bên đám lửa vừa được NXB Lao động và công ty Rainbow Books ấn hành. Cuốn sách được giới thiệu là hành trình khám phá đầy ám ảnh về tình yêu và sự mất mát, gắn với những suy ngẫm vĩ đại nhất về hôn nhân và số phận con người. Và vượt lên hết, đó là câu chuyện của niềm tin.

Sự sống giữa bóng tối âm u

Trong những năm 1990, Jon Fosse đã khẳng định được vị trí của một nhà viết kịch hàng đầu trong thế hệ của mình ở Na Uy. Nhưng ngay từ khi ra mắt vào năm 1983, ông đã có những cuốn tiểu thuyết rất đặc biệt.

Aliss bên đám lửa - lần đầu xuất bản vào năm 2004 - chứa đầy những chủ đề ám ảnh trong sự nghiệp của Fosse: Sự lưỡng lự, sự chờ đợi trong sợ hãi và những câu hỏi bất tận về số phận. Đó là lý do mà khó có thể tìm được tác giả Na Uy đương đại nào có thể sánh ngang với Fosse.

Cuốn sách lấy bối cảnh một ngôi nhà cũ được truyền qua nhiều thế hệ bên vịnh hẹp - địa điểm sẽ thường xuyên trở lại trong sách của Fosse và rõ ràng lấy cảm hứng từ quê nhà của ông. Trong căn nhà này, nhân vật Signe đang nằm trên ghế dài khi thấy lại chính mình cách đây 23 năm, đang đứng chờ chồng bên cửa sổ. Asle - chồng cô - đã biến mất vào một tối muộn cuối tháng 11/1979 và không bao giờ trở về.

Trong nỗi khao khát về người đàn ông mình yêu, Signe đã nhìn xuyên qua ký ức đau thương của Asle và xa hơn, tới 5 thế hệ của gia đình anh- những người cũng từng sống trong ngôi nhà này. Qua những trang viết cực kỳ sống động và giàu hình ảnh, những con người và suy nghĩ thuộc về nhiều thời kỳ khác nhau đã cùng tồn tại trong một không gian. Những bóng ma trong quá khứ được lồng ghép với thân phận con người hiện tại.

Aliss - bà kị của Asle - không phải là nhân vật chính, nhưng là nguồn sáng mà mọi số phận tăm tối hướng về. Hình ảnh bà bên đám lửa giữa bờ vịnh hẹp như dấu hiệu cho sự sống giữa bóng tối âm u. Thông qua bà, niềm tin tôn giáo - mà bản thân Fosse đã tìm được sự cứu rỗi ở đó - được khơi mở. Đức tin là một món quà và nó chỉ trao được khi chúng ta mở lòng đón nhận.

Nửa thế kỷ sau khi các tác giả Samuel Beckett và Ingmar Bergman viết về niềm tin vào một Thiên Chúa lòng lành, chủ đề này đã mờ nhạt trong văn học và nghệ thuật.Aliss bên đám lửa, mặc dù không dài, lại là một câu chuyện lớn và phức tạp. Ở đó, Jon Fosse không chỉ theo đuổi các chủ đề riêng khác của mình mà còn đề cập đến chủ đề niềm tin - điều mà ít nhà văn có thể xử lý một cách mạnh mẽ kể từ sau kịchTrong khi chờ đợi Godot (1952) của Beckett hay phim Ánh sáng mùa Đông (1961) của Bergman, nơi họ đặt ra câu hỏi dồn dập về những gì tạo nên một cuộc sống xứng đáng.

Những câu hỏi như vậy cũng là động lực đẩy cuốn sách của Jon Fossephát triển, và tất cả được dẫn dắt bằng hình ảnh một người phụ nữ vô cùng tốt bụng: Đó là Aliss bên đám lửa.

Hành trình tới Việt Nam

Jon Fosse được công bố là chủ nhân giải Nobel Văn học vào tháng 10/2023. Ngay đầu tháng 11 năm đó, Rainbow Books đã tiến hành mua bản quyền Jon Fosse thông qua đại diện ANA International. Tới tháng 1/2024, hợp đồng bản quyền hoàn tất, khi đơn vị này mang về 2 cuốn tiểu thuyết ngắn của Fosse làAliss At The Fire và Morning And Evening.

Thực tế, Fosse đã được các dịch giả Bùi An Bình và Nguyễn Hùng Huy giới thiệu với độc giả Việt Nam từ vài năm trước, thông qua các trích đoạn cuốn Aliss bên đám lửa, đăng trên internet. Cũng chính từ các trích đoạn này, phía Rainbow Books cảm thấy ấn tượng với văn chương của Fosse.

Được biết, ban đầu, phía đại diện bản quyền tỏ ra ngần ngại vì Rainbow Books là một đơn vị nhỏ, mới thành lập và chưa có nhiều tựa sách được xuất bản. Do đó, đơn vị đã phải nhiều lần cam kết về chất lượng dịch và biên tập. Rất may, Aliss bên đám lửa khi đó đã được 2 dịch giả An Bình và Hùng Huy chủ động dịch, hiệu đính, biên tập nhiều lần trong suốt 3 năm. Nhờ đó, đơn vị có thể đảm bảo với phía đại diện bản quyền và nhanh chóng ra mắt Aliss bên đám lửa.

Bản thân các tác phẩm của Fosse đều có từ ngữ rất đơn giản, câu văn ngắn, dễ hiểu nghĩa với mọi đối tượng độc giả. Về mặt hình thức, cả cuốn Aliss At The Fire giống như một đoạn văn, chủ yếu chỉ có dấu phẩy, được liên kết với nhau bởi các từ "và" và "rồi". Thủ pháp này ngày càng được biết tới là "chủ nghĩa tối giản Fosse".

Tuy nhiên, đọc Fosse lại không phải chuyện đơn giản. Một trong những điểm mạnh trong từ ngữ của Fosse là chúng rất gợi mở. Luôn có những khoảng trống lớn giữa chúng, cũng như giữa các nhân vật trong tác phẩm. Những khoảng này lại được lặp đi lặp lại, mở ra không gian vô tận, chồng đè lên nhau và lại lắt léo với thủ pháp dòng ý thức phức tạp.

Fosse thể hiện mình là bậc thầy khi kiểm soát được dòng chảy này, đồng thời không ngừng thôi thúc nó phát triển. Aliss bên đám lửa, dù không dài, lại có tới 200 câu hỏi. Tất cả làm dấy lên, như Viện Hàn lâm Nobel nói, "tiếng nói cho những điều không thể nói", khiến một số độc giả "phát điên", trong khi những người khác không thể ngừng đọc.

Do đó, việc dịch Fosse nhìn bề ngoài tưởng chừng đơn giản nhưng lại khá phức tạp, khác hẳn so với phần đa tác giả khác. Giống như nhân vật Asle trong Aliss bên đám lửa nói rằng anh không thích những từ to tát, toàn bộ cuốn sách phải dùng những từ đơn giản nhất có thể. Quan trọng hơn, nó phải giữ được trọn vẹn sự lặp lại từ đầu tới cuối.

"Tôi đã biên tập cuốn sách này ít nhất 5 lần, để đảm bảo sự lặp lại chính xác của của các câu, các cụm từ hay thậm chí là các từ nhỏ nhất" - dịch giả Bùi An Bình nói-"Các tính từ, động từ, danh từ, nếu giống nhau ở bản gốc, phải được lặp lại y chang từ đầu tới cuối sách ở bản dịch. Sự lặp lại không chỉ là một thủ pháp giúp độc giả đi sâu vào nội tâm nhân vật mà còn tạo ra sự kết nối mỏng manh nhưng bền chắc giữa các nhân vật".

Dự kiến, sắp tới, đơn vị Rainbow Books sẽ tiếp tục ra mắt cuốn Morning And Evening của Jon Fosse. Ngoài ra, tại Việt Nam, một đơn vị xuất bản cũng đang giữ bản quyền 2 cuốn của Fosse là A Shining và Trilogy. Nếu được độc giả Việt Nam đón nhận nhiệt tình, nhiều cơ hội những cuốn đồ sộ hơn của Fosse như Septology, sẽ được mang về.