Ngày Xuân, đọc 'Thực hành văn hóa tín ngưỡng Việt Nam'

"Thực hành văn hóa tín ngưỡng Việt Nam" của tác giả Nguyễn Hạnh được nhận xét là tựa sách giàu giá trị khi gắn với kho tàng về lễ nghi, thờ cúng, phong tục tập quán từ ngàn xưa của dân tộc Việt Nam.

Được NXB Trẻ phát hành, sách dày 504 trang, đào sâu vào các phong tục, tập tục thể hiện văn hóa tín ngưỡng của người Việt, giải thích cội nguồn, ý nghĩa và cách thực hiện những phong tục này, góp phần gìn giữ truyền thống không bị mai một.

Trong đó, các phong tục dịp Tết được tác giả dành phần lớn cuốn sách để nghiên cứu và phân tích, giúp độc giả hiểu được cặn kẽ vai trò to lớn của dịp lễ cổ truyền đối với nếp sống dân tộc, biết trân trọng và gìn giữ một phần hồn cốt của quê hương.

Dưới góc nhìn của tác giả, bắt đầu từ những niềm tin dân gian, trải qua sự giao thoa văn hóa với các tôn giáo lớn ngoại quốc, người Việt đã có sự tiếp thu và chọn lọc, tạo nên một nền văn hóa tín ngưỡng mang bản sắc riêng độc đáo với nhiều phong tục và tập quán rất đặc trưng.

Trong cố gắng truy nguyên về tận nguồn cội, tác giả Nguyễn Hạnh đã quay về phân tích nền tảng của văn hóa tín ngưỡng Việt Nam, đó là chữ "Ơn": Ơn trời, Ơn môi trường sống, Ơn tha nhân (Thiên - Địa - Nhân). Mối tương quan Thiên - Địa - Nhân bao hàm vũ trụ quan và nhân sinh quan.

Cấu trúc cuốn sách này gồm ba phần. Hai phần lớn nhất tập trung phân tích nhân sinh quan và vũ trụ quan trong đời sống tâm linh của người Việt, thể hiện qua các phong tục, tập quán cụ thể.

Các tập tục được kể đến đều rất phổ biến và đã ăn sâu vào nếp sống của người Việt: như tục cư tang - giỗ; quan niệm và cách ứng dụng phong thủy, tục cúi chào - vái lạy; tục thờ Táo quân, tục treo câu đối, tảo mộ, thờ kính tổ tiên, tục mừng tuổi ngày Tết; tục cúng giao thừa...

Trong đó, các phong tục đón Tết và mừng năm mới chiếm một phần quan trọng, vì gói ghém trong những nghi lễ là tầng tầng lớp lớp những niềm tin và quan niệm truyền thống.

Đi vào từng tục lệ, tác giả phân tích từ khái niệm cho đến thực hành. Trong khái niệm, tác giả giải nghĩa tầm nguyên từ chiết tự chữ Hán, rồi tham khảo vô số các nguồn từ điển và sử liệu phong phú trong và ngoài nước, các truyện cổ và kho tàng ca dao tục ngữ dân gian. Điều này giúp độc giả hiểu được cặn kẽ nguồn gốc và ý nghĩa của các tập tục.

Ở phần thực hành, tác giả ghi rõ phương thức thực hiện các nghi thức và nghi lễ đó theo truyền thống dân tộc, dựa vào tư liệu là bài thơ, bài viết trong sách, báo, tạp chí xưa...

Ví dụ về lễ giỗ, tác giả đi từ sách Luận ngữ để lý giải vì sao phải chịu tang, vì sao tang phục phải màu trắng, rồi xem Đại Nam Quấc âm Tự vị và tra cứu Phật giáo, lịch sử Trung Hoa để tìm hiểu vì sao có giỗ 49 ngày và 100 ngày.

Về ngày Tết của người Việt, tác giả điểm qua một loạt các tư liệu để trả lời tuần tự các câu hỏi: từ "Tết" và "Nguyên đán" có tự bao giờ, tục đón Tết khởi nguồn từ đâu, tại sao phong tục ngày Tết lại khởi từ chữ Hiếu, Ân, Lễ, Lạc.

Sự phong phú của các nguồn tài liệu, sự tỉ mỉ trong việc phân tích tầm nguyên, sự chi tiết trong những mô tả, sự cần mẫn trong việc đối chiếu... đã góp phần làm nên giá trị của cuốn sách này.  Bên cạnh đó, phần tư liệu hình ảnh cũng chiếm một phần lớn trong cuốn sách, minh họa trực quan và sinh động tất cả yếu tố như: chữ Hán (khái niệm), tranh ảnh dân gian, hình ảnh các món đồ được sử dụng trong phong tục, cách thức thực hiện các phong tục...

Tác giả Nguyễn Hạnh sinh năm 1959 tại Gia Định, là giảng viên đại học các môn: tiếng Việt, Hán Nôm, lịch sử Văn hóa, Văn hóa Tín ngưỡng, triết học phương Đông... Từ năm 2004 đến nay, ông chuyên nghiên cứu tiếng Việt, Hán Nôm, lịch sử Văn hóa, Văn hóa Tín ngưỡng, triết học phương Đông,...

Cùng với tác phẩm Văn hóa tín ngưỡng Việt nam,  Thực hành văn hóa tín ngưỡng Việt Nam của Nguyễn Hạnh tạo thành bộ sách biên khảo về tín ngưỡng của người Việt khởi từ thời dựng nước. Đây là bộ sách giúp người đọc có điều kiện hiểu sâu hơn về lễ nghi, thờ cúng, phong tục tập quán từ ngàn xưa của dân tộc Việt vẫn còn được lưu truyền và phát triển cho đến ngày nay.