Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 4 - 2023: Thế giới khởi đầu từ một mầm xanh

Truyện không cấu trúc dựa vào tình tiết ly kỳ, hấp dẫn, mà lưu tâm đến những điều nhỏ bé, giàu chất thơ của thế giới trẻ con. Đọc Khu rừng trong chai của Huỳnh Trọng Khang thấy rõ điều này. Tác phẩm lọt vào Top 10 chung khảo Giải Dế Mèn 2023.

Cậu bé An An sống ở một làng quê vùng biên. Một ngày nọ, An An nhận được một hạt giống kỳ lạ từ một người bán kẹo kéo, thế là câu chuyện Khu rừng trong chai bắt đầu.

Từ hạt mầm đến khu rừng

Có gì đâu với câu chuyện một cậu bé được tặng một cái hạt, mà theo lời người tặng thì: "Một ngày nào đó hạt sẽ thành cây… rồi con sẽ có thứ ngọt hơn bất cứ loại kẹo nào trên đời". Trong niềm háo hức trẻ thơ, An An hỏi: "Nó có mọc lên tới trời, để con trèo lên tìm kho báu không ông?" Câu trả lời là: "Con cứ trồng đi, rồi thứ con thu được sẽ còn quý giá hơn bất cứ kho báu nào trên đời".

An gieo hạt ra đất, hạt bị con vật nào đó phá hoại, cậu phải nuôi hạt trong một chai thủy tinh, nhìn hạt nảy mầm. Chai vỡ, mầm chồi vương vãi được chuyển sang một cái bình thủy tinh to hơn. Với chút ánh sáng, cây phát triển và tạo thành một khu rừng tí hon "không có tiếng chim hay tiếng sột soạt của những loài gặm nhấm nhỏ bé, nhưng bốn mùa trong bình còn rõ ràng hơn bên ngoài".

Cậu bé An An lớn lên, lập gia đình, rồi thành ông già trăm tuổi. Ngôi làng cũng biến đổi, lên thị xã, rồi thành phố, nhịp sống, hứng thú của con người cũng khác. Liệu người đọc còn gặp lại bé An An ngày xưa?

Huỳnh Trọng Khang đã đưa người đọc về thời thơ ấu hồn nhiên, thời còn người bán kẹo kéo "trên chiếc xe đạp cọc cạch gắn một cái thùng gỗ, một cái loa rè phát nhạc" như chở cả bao niềm vui, sự háo hức của lũ nhóc tì. Cách kể chuyện của anh nhẩn nha, chậm rãi, lưu tâm đến những chuyển biến nhỏ bé, tinh tế của thế giới xung quanh.

Từ niềm vui ăn quà vặt của cậu nhóc đến chết danh "An An", đến lời thủ thỉ hồn nhiên rủ hạt lên chơi, nỗi buồn khi khu vườn trong chai rơi vỡ, hứng thú quan sát cây lớn lên… Cách anh mô tả niềm vui của An khi hạt nảy mầm vừa tinh tế, vừa giàu xúc cảm, dường như tâm hồn của trẻ thơ và thiên nhiên lúc này đã đồng nhất với nhau làm một.

"Trong chai, hạt giống giờ đã bớt bỡ ngỡ, mở mắt trông lên cái thành thủy tinh giờ là vòm trời của nó. Mà cái nóng cũng làm nó thao thức không ngủ được. Nó bức bối lột dần lớp áo chật chội khó chịu để lộ hẳn ra một mầm xanh lục hoàn hảo. Để sáng hôm sau, màu xanh ấy làm An An giật mình. Nhóc reo lên ôm chặt cái chai, nheo một mắt nhìn vào bên trong và cứ nhìn như thế hàng giờ liền đến mức tưởng như theo dõi được hạt mầm đang chậm rãi lớn dần lên".

Cái giật mình hồn nhiên trước sự sống, tiếng reo vui thơ trẻ ấy, đụng chạm đến miền ấu thơ của mỗi người, để rồi đến cuối truyện, ta lại gặp một cái "giật mình" khác.

Khi rừng bị lãng quên

Thỉnh thoảng mới có vài "biến cố trọng đại" xảy ra với Khu rừng trong chai, kiểu như sự xuất hiện của đường sắt và con tàu, kiểu như tiếng "choang" của chiếc bình rơi làm cụ An giật mình, đánh thức tuổi thơ bị lãng quên.

Sự xuất hiện của đường sắt và con tàu là "biến cố" khiến làng quê vùng biên lên phố, nhà cao tầng mọc lên… Chi tiết sự xuất hiện của đoàn tàu làm mặt đất rung lên khiến cái chai thủy tinh của An rơi vỡ như một cảnh báo ngầm về sự rơi vỡ của thế giới. Thế hệ những đứa trẻ sau An mê trò chơi điện tử, xa lạ với những cái cây lẫn việc tạo ra một khu rừng của riêng chúng, An cũng quên cái bình lưu giữ tuổi thơ khi ông có cả một gia đình phải chăm nom.

Thế giới của Khu rừng trong chai được tạo dựng song song. Thế giới bên ngoài chai là sự thay đổi chóng mặt, càng ngày càng ô nhiễm do con người gây nên. Thế giới trong chai là sự sống lặng lẽ, trong suốt, ngập tràn sắc xanh của cây, cũng chính là sự sống mãnh liệt, tiềm tàng của thiên nhiên.

Biến cố thứ hai, là chiếc bình rơi trong đêm, khi cụ An chín mươi chín tuổi một mình trong căn hộ chung cư cao tầng, giữa sự lấn át của đồ đạc, giữa không khí nghẹt thở vì ô nhiễm, giữa những bản tin đầy những dự báo lo âu về tương lai của trái đất. Tiếng rơi của cái bình, cái "giật mình" đúng lúc đủ để đánh thức trong cụ An một điều gì, khiến cụ làm cuộc hành trình ngược về một đỉnh núi.

"Đoàn tàu này sẽ xuyên qua cánh rừng mà giờ cây cối đã trơ trụi, sẽ vòng quanh những sườn dốc, sẽ chạy lên cao lên cao mãi để thoát ra khỏi ngập ngụa khói bụi và dừng lại trên đỉnh núi". Đỉnh núi như một đích đến ngược, lưu giữ quá khứ, lưu giữ thế giới nguyên sơ mà con người đánh mất hoặc lãng quên trong hành trình phát triển của mình.

Lễ trao Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn sẽ diễn ra từ 14h ngày 31/5 tại Trung tâm Thông tấn Quốc gia, số 5 Lý Thường Kiệt, Hà Nội. Tài trợ chính: Công ty Cổ phần Tập đoàn Trường Hải. Đồng tài trợ: Tập đoàn TH (đơn vị sở hữu thương hiệu TH True Milk).

Bài học về tình yêu trái đất

Dễ nhận ra chất triết lý đan cài trong những câu văn thấm đẫm chất thơ của Huỳnh Trọng Khang. Tính chất triết lý lẫn vẻ đẹp mơ hồ là đặc sắc riêng của cây bút trẻ yêu thích vẻ đẹp phương Đông "thấy vũ trụ trong một hạt cát", để anh nhìn ra khu rừng trong một cái chai.

Tính chất triết lý ấy ít nhiều sẽ là "rào cản" để đưa Khu rừng trong chai đến với bạn đọc nhỏ tuổi, khi các bạn chưa đủ trải nghiệm để nắm bắt những thông điệp sâu xa mà người viết gửi gắm. Nhưng không hề gì, khi những trang văn đẹp đẽ giàu xúc cảm có sức "thấm" một cách tự nhiên, trẻ con sẽ hiểu tác phẩm theo cách của chúng.

Các bạn nhỏ sẽ thú vị thấy mình trong tâm hồn trong veo say mê quan sát cảm nhận thế giới, yêu thương những điều nhỏ bé của An An. Những bạn đọc "không còn nhỏ" khi đến với Khu rừng trong chai cũng sẽ được tưới tắm trong một dòng suối trong trẻo mát lành.

Thông điệp nhân văn gửi gắm xuyên suốt và tinh kết ở cuối tác phẩm khiến người đọc phải cùng suy nghĩ, đó là "bài học về tình yêu trái đất này, rằng cho dù có bị hủy hoại đến đâu, chỉ cần một mầm xanh còn tồn tại, thì hành tinh vẫn sẽ còn cơ hội. Những đứa trẻ sẽ học bài học kiên cường từ những hạt mầm của khu rừng trong chai kỳ lạ, dù trong môi trường khép kín vẫn giữ được màu xanh tuyệt diệu. Và đến lượt mình, các em sẽ tự cầm những hạt giống trong tay và dựng xây những khu rừng tí hon như thế.

Cùng với tác giả, người đọc có thể mơ về những khu rừng mọc lên ngày càng nhiều từ những mầm xanh được tay người nuôi nấng, trên hành tinh đang gặp nhiều vấn đề đáng báo động của chúng ta.

Trải qua 25 năm hình thành và phát triển với sứ mệnh mang lại giá trị cho khách hàng, đối tác, xã hội và phát triển kinh tế đất nước với tinh thần tận tâm phục vụ, hiện nay, Công ty Cổ phần Tập đoàn Trường Hải (THACO) là Tập đoàn công nghiệp đa ngành, có các Tập đoàn thành viên hoạt động trong những lĩnh vực: Ô tô, nông nghiệp; cơ khí và CNHT; đầu tư và xây dựng; thương mại, dịch vụ và logistics, có tính bổ trợ, tích hợp cao trong từng Tập đoàn và giữa các Tập đoàn thành viên và THACO.