Cách Nga có thể nối lại thử vũ khí hạt nhân trong vài tuần
Nga có thể mất vài tuần để kích nổ đầu đạn hạt nhân trong đường hầm ở bán đảo Novaya Zemlya, hoặc lâu hơn nếu muốn thu thập dữ liệu.
Tổng thống Vladimir Putin ngày 5/11 yêu cầu các quan chức cấp cao trình đề xuất về cách tái khởi động chương trình thử nghiệm vũ khí hạt nhân của Nga. Ông khẳng định Nga sẽ tiếp tục tuân thủ nghĩa vụ theo Hiệp ước Cấm Thử hạt nhân Toàn diện, song cảnh báo rằng nước này sẵn sàng tiến hành thử nghiệm nếu Mỹ hay quốc gia khác hành động trước.
Bộ trưởng Quốc phòng Andrei Belousov nói với Tổng thống Putin rằng những hành động và bình luận gần đây từ Mỹ đồng nghĩa với Nga nên lập tức chuẩn bị cho các cuộc thử hạt nhân toàn diện. "Tình trạng sẵn sàng của Bãi thử Trung ương tại quần đảo Novaya Zemlya cho phép tiến hành vụ thử trong thời gian rất ngắn sau khi có lệnh", ông cho hay.
Liên Xô tiến hành vụ thử vũ khí nguyên tử cuối cùng vào tháng 10/1990, trong khi Nga chưa từng thực hiện hoạt động này kể từ khi Liên Xô tan rã.
Hans Kristensen, giám đốc Dự án Thông tin Hạt nhân thuộc Liên đoàn Các nhà khoa học Mỹ (FAS), nhận định cách nhanh nhất để Nga nối lại thử nghiệm vũ khí hạt nhân là "đưa một đầu đạn vào đường hầm sẵn có, bịt kín rồi kích nổ". Tuy nhiên, phương án này sẽ không cung cấp dữ liệu mới nào và tiềm ẩn nguy cơ rò rỉ phóng xạ.
"Nếu muốn thực hiện thử nghiệm mới, Nga sẽ phải chuẩn bị đường hầm chuyên dụng, lắp đặt thiết bị, cảm biến và cáp tín hiệu để ghi dữ liệu. Họ từng đào nhiều đường hầm tại Novaya Zemlya trong thời gian tương đối dài để phục vụ thử nghiệm, nên có thể triển khai hoạt động kích nổ với đầy đủ thiết bị liên quan tại đây", ông nói.
Chuyên gia Mỹ nhận định Nga có thể mất hơn 6 tháng để chuẩn bị cho cuộc thử nghiệm mới, song thừa nhận khó đưa ra ước tính chính xác vì "không rõ họ đã có những gì".
Jon Wolfsthal, giám đốc dự án Rủi ro Toàn cầu của FAS, cho biết Nga có chương trình bảo trì vũ khí hạt nhân tương tự Mỹ nên không cần thử nổ. Những hoạt động tại quần đảo Novaya Zemlya thường chỉ diễn ra vào mùa hè và mùa thu do điều kiện thời tiết, trừ khi có tình huống thật sự khẩn cấp.
"Nga cần ít nhất là đến năm sau để bắt đầu thử nghiệm. Quá trình này có thể kéo dài hơn nếu họ muốn thu được nhiều dữ liệu. Thử nghiệm cơ bản dự kiến mất chưa đầy một năm. Đây sẽ là phiên bản thu nhỏ của một cuộc chạy đua vũ trang với cơ chế hành động - phản ứng. Nga sẽ thử vũ khí nếu Mỹ hành động trước", ông nêu quan điểm.
Chưa rõ Nga sẽ thử loại vũ khí hạt nhân nào nếu quyết định được đưa ra. "Không nhất thiết phải là bom cỡ lớn. Các chuyên gia chỉ cần thử nghiệm tầng sơ cấp của thiết bị nhiệt hạch để thu được dữ liệu hữu ích. Bộ phận này có sức công phá từ 1-20 kiloton, tương đương 1.000-20.000 tấn thuốc nổ TNT, tùy đầu đạn", Wolfsthalcho hay.
Daryl Kimball, giám đốc điều hành Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí Mỹ (ACA), lưu ý rằng Mỹ, Nga và Trung Quốc đều có kế hoạch sẵn sàng thử nghiệm hạt nhân. "Mỹ sẽ cần 2-3 năm cho một vụ thử nổ tại thao trường ở bang Nevada. Nga sẽ mất ít thời gian hơn nhiều, do không gặp trở ngại về chính trị nội bộ và xử lý môi trường với bãi thử trên quần đảo Novaya Zemlya", ông nhận định.
Kimball đánh giá Mỹ và Nga hiện không cần phát triển đầu đạn mới, do đó những vụ thử nổ vũ khí hạt nhân "đều chỉ mang tính chất phô trương sức mạnh".
Ankit Panda, chuyên gia tên lửa thuộc Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế tại Mỹ, cho biết các đánh giá của Washington cho thấy "Moskva duy trì mức độ sẵn sàng thử nghiệm tương đối cao tại Novaya Zemlya".
"Nga nhấn mạnh nguyên tắc ngang bằng về vấn đề thử nghiệm. Họ có động thái như vậy sau những phát biểu gần đây của Tổng thống Mỹ Donald Trump là điều dễ hiểu. Nga có thể dễ dàng thử vũ khí hạt nhân mà không cần thiết bị thu thập dữ liệu, việc này sẽ chỉ mất vài tuần để chuẩn bị", Panda nói.
Stephen Schwartz, chuyên gia phân tích chi phí và hậu quả từ những vụ thử hạt nhân của Mỹ, khẳng định Washington "nắm giữ lợi thế to lớn" về thử nghiệm hạt nhân so với mọi quốc gia trên thế giới. "Điều này một phần bắt nguồn từ việc Mỹ thử vũ khí hạt nhân nhiều hơn tất cả quốc gia khác cộng lại, với tổng cộng 1.030 lần và 1.149 thiết bị được kích nổ", ông cho hay.
Dù vậy, Schwartz thừa nhận Nga có thể nhanh chóng nối lại thử hạt nhân dưới lòng đất, nhanh hơn cả Mỹ. "Nga sẽ mất vài tuần tới vài tháng để thực hiện, song điều này thực sự phụ thuộc vào quyết định của họ và loại hình thử nghiệm", Schwartz nói.
"Thử nổ hạt nhân có thể giúp Nga phát triển thế hệ vũ khí mới, điều khó thực hiện được với những phần mềm mô phỏng hiện nay. Nhờ đó, Nga có thể thu hẹp được lợi thế mà Mỹ đang sở hữu", chuyên gia Wolfsthal nhận định.
Nguyễn Tiến (Theo AFP, AP, War Zone)