Cầm bằng tiến sĩ đi xin việc, sau 2 tháng vẫn thất nghiệp

Cuộc đua khốc liệt của giới học thuật

Tháng 3, Anja Ren (29 tuổi) tranh thủ mùa tuyển dụng cao điểm trong giới học thuật tại Trung Quốc để tìm việc làm. Cô đã gửi hơn 18 hồ sơ ứng tuyển giảng viên ở nhiều trường đại học khác nhau nhưng chỉ có 3 nơi phản hồi.

“Tìm việc bây giờ khó vô cùng”, Ren thở dài.

Hàng chục nghìn tân tiến sĩ ở Trung Quốc đang rơi vào tình cảnh tương tự như Ren. Tấm bằng vốn được coi là “chìa khóa vàng” cho sự nghiệp nay dần mất giá trị.

Theo thống kê vào năm 2024, có hơn 97.000 nghiên cứu sinh nhận bằng tiến sĩ tại Trung Quốc, tăng gấp đôi so với 10 năm trước. Trong khi đó, số lượng vị trí tuyển dụng tại các trường đại học và viện nghiên cứu tăng lên rất ít. Hệ quả là mức cạnh tranh trên thị trường việc làm trở nên khốc liệt hơn.

2025 được đánh giá là một trong những năm khó khăn nhất đối với người tìm việc. Doanh nghiệp cắt giảm tuyển dụng, sinh viên tốt nghiệp cử nhân và thạc sĩ đổ xô học tiếp tiến sĩ để cải thiện cơ hội việc làm. Nhưng thực tế, nhiều người nhận ra họ chỉ bước từ cuộc đua này vào một cuộc đua khác, thậm chí còn khắc nghiệt hơn.

Tại Trung Quốc, chỉ 44% học viên sau đại học nhận được lời mời làm việc trong năm 2024, thấp hơn nhóm cử nhân (45,4%).

Các trường đại học hàng đầu đòi hỏi ứng viên phải có bài, kết quả nghiên cứu công bố trên tạp chí uy tín, thậm chí là có kinh nghiệm từng dẫn dắt dự án nghiên cứu lớn.

Tiến sĩ văn học Emma Huang, 31 tuổi, chia sẻ: “Tôi mới chỉ có một bài báo trên tạp chí hạng C. Với thành tích này, tôi không đủ sức cạnh tranh cho vị trí giảng viên ở các trường hàng đầu”.

Áp lực cũng không chỉ dừng ở mỗi khâu tuyển dụng. Tại các trường lớn như Đại học Thanh Hoa, giảng viên trẻ phải có đủ số lượng bài báo nghiên cứu khoa học để được thăng chức phó giáo sư trong khung thời gian nhất định, nếu không sẽ bị cho thôi việc.

“Lối thoát” mới

Trước áp lực trên, nhiều tiến sĩ buộc phải lựa chọn giữa việc ở lại hệ thống các viện, trường hoặc rẽ hướng ra ngoài.

Một số người chấp nhận công tác tại các trường hạng thấp hơn ở vùng ven, nơi có yêu cầu ít khắt khe hơn. Tuy nhiên, sự đánh đổi không nhỏ. Các trường này thường trả lương thấp, thiếu kinh phí nghiên cứu, cơ hội giao lưu học thuật hạn chế.

Một “lối thoát” khác là bước ra thị trường lao động phi học thuật. Một số địa phương hiện tung ra chính sách thu hút nhân tài. Chẳng hạn, chính quyền TP Thái Nguyên, tỉnh Sơn Tây đưa ra chính sách trợ cấp tới 530.000 NDT (hơn 1,9 tỷ đồng) cho tiến sĩ và hỗ trợ nhà ở một lần lên đến 1 triệu NDT (khoảng 3,7 tỷ đồng) cho nhân tài khoa học xuất sắc.

Song nhiều người vẫn ngần ngại rời bỏ con đường học thuật bởi đã bỏ công sức đầu tư nhiều năm. Pan Ying, 33 tuổi, nghiên cứu sinh ngành sinh học, cho rằng chức danh giảng viên không chỉ “đẹp” trong hồ sơ mà còn mang lại uy tín xã hội, thậm chí có lợi trong chuyện hôn nhân.

Trước thực tế các tiến sĩ ngày càng khó tìm việc, một số trường đại học Trung Quốc bắt đầu thử nghiệm cải cách. Đại học Giao thông Thượng Hải triển khai chương trình định hướng nghề nghiệp cho tiến sĩ. Học viên được doanh nghiệp hướng dẫn, tham gia dự án gắn với thực tiễn để chuẩn bị cho sự nghiệp ngoài học thuật.

Ngoài ra, hiện ngày càng có nhiều tiến sĩ lựa chọn thi công chức hoặc chuyển sang khu vực tư nhân, nơi dành nhiều chương trình ưu đãi cho người có trình độ cao.