Cơn địa chấn khi người quyền lực thứ hai Ukraine mất chức

Andriy Yermak, chánh văn phòng Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, ngày 28/11 nộp đơn từ chức sau khi Cục Chống tham nhũng Quốc gia Ukraine (NABU) và Văn phòng Công tố Chuyên trách Chống tham nhũng (SAPO) khám xét nhà ông, liên quan một cuộc điều tra chưa được tiết lộ.

"Văn phòng Tổng thống sẽ được tổ chức lại", ông Zelensky thông báo. Tổng thống cho biết ông muốn tránh "những tin đồn và suy đoán". Yermak cũng tuyên bố sẽ xung phong ra tiền tuyến để "không muốn gây rắc rối cho ông Zelensky".

Giới quan sát đánh giá diễn biến trên là "cơn địa chấn trên chính trường Ukraine", bởi ông Yermak được ví như cánh tay phải của Tổng thống Zelensky và là người quyền lực thứ hai ở nước này, có sức ảnh hưởng lớn tại quốc hội, nội các cùng nhiều cơ quan then chốt.

Yermak, sinh năm 1971, quen biết ông Zelensky từ năm 2010, khi hai người còn làm trong ngành giải trí. Ông Zelensky khi đó là diễn viên hài, còn Yermak là nhà sản xuất phim kiêm luật sư chuyên về quyền sở hữu trí tuệ.

Sau khi đắc cử năm 2019, Tổng thống Zelensky chọn Yermak làm cố vấn chính sách đối ngoại, phụ trách các vấn đề liên quan Nga và Mỹ. Yermak đã thể hiện sự tận tâm trong công việc và dần được ông Zelensky hoàn toàn tin tưởng, theo nhà phân tích chính trị Ukraine Volodymyr Fesenko.

Tháng 2/2020, ông Zelensky bổ nhiệm Yermak làm chánh văn phòng tổng thống. Hai người thêm thân thiết từ lúc Nga mở chiến dịch cuối tháng 2/2022 và Yermak trở nên "như hình với bóng" với Tổng thống Ukraine.

Ông thường xuyên xuất hiện cùng Tổng thống trong các video quay trên đường phố Kiev trong những đợt không kích của Nga, nhằm thể hiện ý chí kiên cường. Ông trú ẩn cùng ông Zelensky trong một hầm ngầm và sẵn sàng tư vấn cho Tổng thống bất cứ lúc nào.

"Yermak luôn chiều theo mong muốn của ông Zelensky, giúp Tổng thống thoải mái về tinh thần", một cựu nhân viên văn phòng tổng thống Ukraine cho biết. "Yermak thể hiện bản thân là người vận hành lý tưởng, luôn hoàn thành công việc, trở thành nút bấm quan trọng trên chiếc điều khiển từ xa của ông Zelensky".

Trên chính trường, Yermak được mô tả là "người đáng sợ", sẵn sàng xử lý bất kỳ quan chức nào phát ngôn không phù hợp. Các nguồn thạo tin nói ông Zelensky không tham gia quá sâu vào công việc hàng ngày của chính quyền. Họ ví Tổng thống giống giám đốc điều hành đưa ra chiến lược, còn Yermak là giám đốc vận hành thực hiện yêu cầu.

"Yermak là người quyền lực số hai", Fesenko bình luận. "Ông ấy tự chọn vai trò đó, hiểu rằng đỉnh cao quyền lực của bản thân là trở thành cánh tay phải cho Tổng thống Zelensky".

Tuy nhiên, Yermak lại không được lòng công chúng Ukraine. Kết quả thăm dò hồi tháng 3 cho thấy chỉ 17,5% người tham gia trả lời họ tin tưởng ông. Tổng thống Zelensky vẫn giữ Yermak tại vị, ngay cả khi phe đối lập kêu gọi chánh văn phòng từ chức vì có liên hệ đến những nghi phạm trong bê bối tham nhũng 100 triệu USD tại tập đoàn điện hạt nhân Energoatom hồi đầu tháng 11.

Bê bối tạm lắng khi Mỹ bất ngờ đưa ra kế hoạch hòa bình 28 điểm để chấm dứt chiến sự Nga - Ukraine. Yermak dẫn đầu phái đoàn Ukraine đàm phán với giới chức Mỹ tại Thụy Sĩ hôm 23/11, nhằm điều chỉnh những điều khoản bất lợi và dự kiến tiếp tục trao đổi về vấn đề tại Kiev tuần này.

Tối 27/11, Yermak cho biết ông sẽ tiếp tục tham gia đàm phán, nhưng chưa đầy một ngày sau, chánh văn phòng tổng thống Ukraine xin từ chức. Tymofiy Mylovanov, chủ tịch Trường Kinh tế Kiev, nhận định đây là quyết định phù hợp với tình hình hiện tại.

"Nó cho thấy Tổng thống Zelensky đã coi trọng trách nhiệm giải trình", ông Mylovanov bình luận. "Động thái giúp xoa dịu cuộc khủng hoảng chính trị trong nước, củng cố vị thế cho ông Zelensky trong hòa đàm trước sức ép từ Nga và Mỹ, khôi phục niềm tin của người dân Ukraine vào đội ngũ lãnh đạo".

Tuy nhiên, việc Yermak rời đi cũng đã giáng một đòn nặng nề vào tiến trình chính trị và đối ngoại của Ukraine. Tổng thống Zelensky vừa phải tìm nhân sự thay thế Yermak, vừa phải chuẩn bị cho những cuộc gặp quan trọng với Mỹ mà không còn "cánh tay phải" hỗ trợ. Lần đầu tiên kể từ khi chiến sự bùng phát, ông sẽ phải ra những quyết định khó khăn mà không thể tham vấn Yermak ngay lập tức.

"Tổng thống Zelensky không có nhân sự sẵn sàng thay thế cho Yermak, bởi ông ấy chưa từng nghĩ mọi chuyện sẽ đi xa đến mức này", Iuliia Mendel, từng là cố vấn của Tổng thống Zelensky trước khi chuyển sang chỉ trích ông, nói với Politico.

Bohdan Nahaylo, tổng biên tập Kyiv Post, cho rằng Yermak từ chức vào thời điểm "không thể tệ hơn nữa" trong nền chính trị Ukraine.

Theo ông Nahaylo, việc quyền lực tập trung quá nhiều vào Yermak gây lo ngại cho nền dân chủ, nhưng cũng mang lại sự ổn định cần thiết trong thời chiến. Do đó, việc Yermak mất chức có nguy cơ gây rối loạn nội bộ Ukraine và Nga sẽ khai thác yếu tố này để gây sức ép hơn nữa lên nước láng giềng.

Yermak từ chức rõ ràng không giúp hóa giải những bất đồng nội bộ Ukraine. Các nghị sĩ đối lập đang kêu gọi Tổng thống Zelensky định hình lại chính phủ và khôi phục quyền lực cho quốc hội, khiến ông phải đối mặt với những quyết định khó khăn trong những ngày tới.

"Quốc hội phải lấy lại quyền hành của mình. Điều đó có nghĩa là Tổng thống phải đồng ý làm việc với tất cả đảng phái. Chúng ta phải hình thành một chính phủ đoàn kết thực sự, chịu trách nhiệm trước quốc hội, không phải trước văn phòng tổng thống", cựu phó thủ tướng Ivanna Klympush-Tsintsadze kêu gọi.

Ông Nahaylo cho rằng thách thức hiện tại của Ukraine là phải chứng minh Yermak từ chức là trách nhiệm giải trình, không phải hỗn loạn, điều tra minh bạch vụ tham nhũng tại Energoatom, cải cách quản trị và bổ nhiệm người đáng tin cậy thay thế.

"Về đối ngoại, người kế nhiệm Yermak phải xây dựng uy tín với cả công chúng Ukraine và quốc tế. Ukraine có một số ứng viên tiềm năng là những nhà ngoại giao giàu kinh nghiệm nhưng bị lép vế khi ông Yermak nắm quyền", tổng biên tập Kyiv Post bình luận.

Tổng thống Zelensky cho biết ông sẽ bắt đầu tham vấn tìm người thay thế Yermak từ ngày 29/11.

"Khi toàn bộ sự chú ý đang hướng vào ngoại giao và quốc phòng, chúng ta cần giữ vững sức mạnh nội tại", ông Zelensky nói. "Nga muốn Ukraine phạm sai lầm, nhưng chúng ta sẽ không mắc sai lầm nào. Công việc vẫn tiếp tục, cuộc chiến vẫn tiếp tục. Chúng ta không có quyền rút lui hay gây mâu thuẫn nội bộ".

Như Tâm (Theo Politico, Kyiv Independent, Washington Post)