Cơn sốt safari Trung Quốc kích thích nạn buôn lậu voi

Nửa giờ trước show diễn tại Thung lũng voi hoang dã Tây Song Bản Nạp ở tỉnh Vân Nam, các dãy ghế ven chuồng đã kín chỗ. Trong tiếng nhạc, nhân viên phục vụ đồ ăn nhẹ cho du khách đang chờ đợi.

Đúng 12h, người huấn luyện bước ra, theo sau là 6 con voi dùng vòi bám đuôi nhau thành hàng. Sau động tác cúi chào, một con voi đứng bằng hai chân sau, vươn vòi lấy cà rốt từ chiếc xô treo trên cao để biểu diễn, khiến trẻ nhỏ reo hò thích thú.

Nằm sát biên giới Lào, Thung lũng voi hoang dã là một trong những công viên quy mô lớn nhất Trung Quốc. Theo chính quyền địa phương, giai đoạn 2016-2022, địa điểm này đón gần 10 triệu lượt khách, mang về cho thành phố Tây Song Bản Nạp 81,9 triệu USD tiền vé.

Mô hình sở thú và công viên safari đang thu hút lượng lớn du khách tại quốc gia này. Năm 2022, 94 triệu người Trung Quốc ghé thăm các điểm tham quan động vật, tăng 16% so với năm trước. Tổng doanh thu từ 195 công viên trên toàn quốc đạt 899 triệu USD, tăng 12% so với năm 2021.

Tương tự Thung lũng voi hoang dã, đa số công viên safari tại Trung Quốc do chính quyền địa phương vận hành. Quốc gia này dự kiến mở hàng trăm cơ sở mới thời gian tới, chủ yếu theo mô hình kết hợp giữa sở thú và công viên giải trí.

Ngoài động vật, các tổ hợp này tích hợp tàu lượn siêu tốc, máng trượt nước cùng hệ thống khách sạn theo chủ đề. Du khách di chuyển trong khuôn viên bằng tàu hỏa hoặc gondola.

Vé vào cửa các công viên này thường từ 62 USD. Bên trong, du khách tiếp tục chi thêm tiền dịch vụ. Đơn cử tại Thung lũng voi hoang dã, để tiếp cận và cho thú ăn, khách phải mua giỏ trái cây giá 5 USD.

Nhu cầu động vật tăng cao khiến nguồn cung hợp pháp khan hiếm, buộc các chủ đầu tư tìm đến kênh nhập khẩu "mờ ám" từ Lào. Một chuyên gia sở thú châu Âu, từng tư vấn cho các công viên Trung Quốc, nói nếu tất cả động vật cho các cơ sở mới đến từ tự nhiên, rừng sẽ sớm trống rỗng - thậm chí trước khi chúng bị chặt phá.

Làng Boten (Lào), cách Tây Song Bản Nạp hai giờ xe chạy, là điểm tập kết của đường dây này. Sau trạm hải quan, những con voi được đưa sang Trung Quốc qua lối mòn xuyên rừng.

Theo nhà môi trường học Karl Ammann, giá gốc một con voi khoảng 100.000 USD. Tuy nhiên, cộng thêm phí cách ly, huấn luyện, giấy phép CITES (Công ước về Thương mại Quốc tế các loài Động vật và Thực vật hoang dã nguy cấp) và các khoản "bôi trơn", sở thú phải chi trả tổng cộng một triệu USD để sở hữu con vật.

Trong vai người tìm mua voi cho công viên ở Thiên Tân (Trung Quốc), phóng viên báo NZZ (Thụy Sĩ) đã tiếp cận giám đốc một công ty du lịch tại Vientiane. Người này thừa nhận từng chuyển trót lọt voi qua biên giới theo đặt hàng và ngỏ ý giúp đỡ, nhưng cảnh báo cần khoản tiền "bôi trơn" lớn. Tuy nhiên, sau khi tham vấn đồng nghiệp, ông này từ chối vì việc vận chuyển hiện gặp nhiều rào cản.

Đại diện Trung tâm Bảo tồn Voi tại Xayaburi (Lào) xác nhận hoạt động buôn bán bất hợp pháp đã giảm nhưng chưa chấm dứt. Trước đây, đơn vị này từng giải cứu nhiều cá thể voi bị đưa sang Trung Quốc và giam giữ trong điều kiện sống "đáng ngờ".

Để đối phó với sự giám sát ngày càng chặt chẽ từ cơ quan chức năng, các công viên Trung Quốc hiện ngụy trang hoạt động biểu diễn dưới vỏ bọc "sự kiện giáo dục". Tại Thung lũng voi hoang dã, khu vực biểu diễn được đổi tên thành "Công viên Khoa học Voi". Thay vì đá bóng như trước, người chăm sóc mặc áo blouse bác sĩ, diễn cảnh đo thân nhiệt cho voi trước sự chứng kiến của du khách.

Sự thay đổi này một phần đến từ đợt thanh tra năm 2023 của CITES. Tổ chức này đã khuyến nghị tạm dừng thương mại hầu hết loài trong danh mục từ Lào do lo ngại về tham nhũng. CITES xác nhận họ liên tục nhận được báo cáo về tham nhũng. Mặc dù tổ chức chỉ có thể đưa ra khuyến nghị và yêu cầu đối với 180 quốc gia thành viên, hệ thống này có uy tín trong giới sở thú châu Âu. Ít nhất, các quốc gia có thể bị gây áp lực chính trị nếu vi phạm.

Dù vậy, các "vùng xám" vẫn tồn tại thông qua hình thức cho thuê ngắn hạn. Một số công viên safari thuê voi từ Lào. Hợp đồng quy định thời gian sử dụng, nhưng việc xác minh voi có được trả về Lào đúng hạn hay không là điều gần như bất khả thi. Khi được hỏi về số voi hết hạn thuê hai năm trước, đại diện Thung lũng voi hoang dã và cơ quan quản lý du lịch địa phương đều từ chối bình luận và đùn đẩy trách nhiệm.

Ông Severin Dressen, Giám đốc Sở thú Zurich (Thụy Sĩ), cho biết tại châu Âu, các vườn thú thuộc Hiệp hội Sở thú và Thủy cung (EAZA) trao đổi động vật hoàn toàn miễn phí nhằm mục đích bảo tồn. Đơn vị tiếp nhận chỉ chi trả phí vận chuyển. Trong khi đó, các sở thú Trung Quốc vẫn bị đánh giá tụt hậu xa so với tiêu chuẩn quốc tế, ngoại trừ chương trình cho loài bản địa như gấu trúc. Tại quốc gia tỷ dân, hoạt động này về cơ bản vẫn là một ngành kinh doanh sinh lời.

Hoài Anh (Theo NZZ)