Đông Nam Á trở thành trung tâm kết nối mới của thế giới?

Trong bối cảnh thế giới biến động mạnh về kinh tế, chính trị và an ninh, Đông Nam Á đang nổi lên như một điểm sáng của ổn định và năng động. Từng được nhiều học giả mô tả như một “vùng đệm địa chính trị” giữa các cường quốc, Đông Nam Á đang dần trở thành trung tâm kết nối khu vực.

Sự tham gia của các nhà lãnh đạo cấp cao như Tổng thống Mỹ Donald Trump, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường, Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi, Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae‑myung... cùng với các thỏa thuận quan trọng đạt được tại Hội nghị Cấp cao ASEAN 47 và các hội nghị cấp cao liên quan - càng cho thấy ASEAN đang giữ vị trí đáng kể trong chiến lược đối ngoại của nhiều quốc gia và khu vực, phản ánh sự điều chỉnh trọng tâm chính sách của các đối tác hướng về châu Á - Thái Bình Dương.

Nhiều kết quả quan trọng

Hội nghị Cấp cao ASEAN 2025 chứng kiến nhiều thỏa thuận kinh tế và an ninh quan trọng, với sự tham gia trực tiếp của các nhà lãnh đạo thế giới.

Về an ninh, với sự tham gia của Tổng thống Mỹ Donald Trump, Thủ tướng Campuchia Hun Manet và Thủ tướng Thái Lan Anutin Charnvirakul đã ký thỏa thuận cam kết duy trì hòa bình dọc biên giới, trong đó Thái Lan trả tự do cho các tù binh Campuchia và Campuchia rút pháo hạng nặng, tiếp nối các cơ chế ngừng bắn trước đó.

Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng ký các thỏa thuận thương mại với Malaysia và Campuchia, đồng thời thiết lập các khuôn khổ hợp tác với Thái Lan.

Tiếp đến, trong khuôn khổ ASEAN, các nhà lãnh đạo khu vực cùng với Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường tham gia nâng cấp Hiệp định Thương mại Tự do ASEAN - Trung Quốc (ACFTA 3.0), tập trung vào kinh tế số, kinh tế xanh, các ngành công nghiệp mới và tích hợp chuỗi cung ứng sâu hơn. Đồng thời, các quốc gia ASEAN kết thúc đàm phán Hiệp định Khung Kinh tế Số ASEAN (DEFA), đánh dấu bước đi trong hợp tác kinh tế số.

Ngoài ra, Timor-Leste chính thức trở thành thành viên thứ 11 của ASEAN, mở rộng quy mô và vai trò của khối.

Đa dạng hóa chiến lược

Trả lời Báo Điện tử VTC News, ông Gregory Poling - nghiên cứu viên cấp cao, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á và Sáng kiến ​​Minh bạch Hàng hải Châu Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cho rằng, một trong những thông điệp thú vị nhất từ Hội nghị Cấp cao ASEAN và các hội nghị liên quan năm nay "là mong muốn của khối nhằm đa dạng hóa các mối quan hệ kinh tế và chiến lược" trong bối cảnh cạnh tranh.

Tại hội nghị, bên cạnh sự hiện diện mạnh mẽ của các nguyên thủ quốc gia và bộ trưởng từ Mỹ, Trung Quốc, Ấn Độ, Australia, Nhật Bản và các nước khác, các đối tác mới như Liên minh Châu Âu được mời tham dự hội nghị lần đầu tiên, cùng với các nhân tố quan trọng trong khối không liên kết như Nam Phi và Brazil.

Điều này diễn ra sau hàng loạt cuộc đàm phán thương mại mới giữa các thành viên ASEAN với các nền kinh tế châu Âu, Trung Đông và các nền kinh tế khác trong năm nay.

Ở chiều ngược lại, ông Hema Nadarajah - Giám đốc Chương trình Đông Nam Á, Quỹ Châu Á Thái Bình Dương (Canada) nhận định: "bối cảnh chiến lược thay đổi của ASEAN cũng làm nổi bật cơ hội cho các cường quốc trung bình đa dạng hóa quan hệ đối tác của họ".

Ví dụ, Hàn Quốc đã hoàn tất Hiệp định Thương mại Tự do với Malaysia; Nhật Bản cùng Australia cam kết tiếp tục cung cấp hỗ trợ kỹ thuật và phát triển cho khối.

Như vậy, ASEAN thúc đẩy quan hệ với cả các cường quốc toàn cầu và khu vực, thông qua sự kết hợp giữa hợp tác kinh tế thực dụng và đa dạng hóa chiến lược.

"Những động lực này cho thấy năng lực ngày càng tăng của ASEAN trong việc hợp tác với các cường quốc cạnh tranh trong khi vẫn bảo tồn quyền tự chủ của mình và thúc đẩy lợi ích khu vực", bà Sonu Trivedi, nghiên cứu viên cấp cao từ Quỹ Ấn Độ nhận định với Báo Điện tử VTC News.

Bà cho rằng điều này cho thấy ASEAN đang thể hiện chủ nghĩa đa phương hiệu quả giữa bối cảnh phân cực toàn cầu và sự cạnh tranh giữa các cường quốc.

Cũng theo bà Trivedi, sự tham gia và hiện diện của nhiều nhà lãnh đạo thế giới thể hiện sự chú ý toàn cầu gia tăng đối với vai trò chiến lược của ASEAN.

Trong đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump "trở lại Đông Nam Á" sau khi vắng mặt tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN vào các năm 2018, 2019 và 2020 trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông.

Theo các nhà nghiên cứu Joanne Lin, Melinda Martinus và Kristina Fong từ Trung tâm Nghiên cứu ASEAN, Viện ISEAS - Yusof Ishak trong bài viết của họ, điều này nhấn mạnh việc Mỹ tái hợp tác với khu vực. Chuyến thăm của ông Trump gắn chặt với vai trò trung gian lệnh ngừng bắn Thái Lan-Campuchia, sau này được ghi lại là Hiệp định Kuala Lumpur.

"Mặc dù sự hợp tác của Washington về hình thức là mang tính trao đổi và song phương nhiều hơn, giá trị biểu tượng của việc có một Tổng thống Mỹ đương nhiệm tại bàn đàm phán không thể bị xem nhẹ".

Theo các chuyên gia, điều này giúp tăng cường uy tín của ASEAN như một trung tâm tổ chức các cuộc đối thoại ngoại giao quan trọng, ngay cả khi phần lớn sự chú ý tập trung vào các nhà lãnh đạo hơn là chính sách.

Cơ hội và thách thức

Bên cạnh những thỏa thuận đáng chú ý, thành quả của Hội nghị Cấp cao ASEAN 47 và các hội nghị liên quan còn là mở rộng thành viên và thể chế hóa các sáng kiến kinh tế, kỹ thuật số, đưa ASEAN vào trung tâm các cấu trúc Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương đang hình thành và góp phần định hình trật tự khu vực.

Theo bà Sonu Trivedi, với kết quả này, ASEAN có cơ hội trở thành trung tâm tăng trưởng kinh tế số và bền vững, thiết lập các chuẩn mực cho an ninh khu vực và ngoại giao phòng ngừa (ngăn chặn xung đột), đồng thời trở thành nền tảng trung tâm thúc đẩy quan hệ đối tác giữa các quốc gia, trong đó có các cường quốc trung bình và phát triển.

Song song, khối cũng phải đối mặt với nhiều thách thức. ASEAN cần tìm cách “cầm lái” giữa bối cảnh cạnh tranh giữa các cường quốc, trong khi vẫn duy trì đoàn kết nội khối. Khối cũng cần xử lý các vấn đề nội bộ và đảm bảo rằng việc mở rộng thành viên có thể trở thành cơ hội gắn kết.

Bên cạnh đó, việc hoàn thành các mục tiêu kết nối, kỹ thuật số và phát triển bền vững đầy tham vọng còn có thể gặp thách thức từ lợi ích quốc gia khác nhau và những hạn chế về nguồn lực.

Dù vậy, “Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN 2025 cho thấy Đông Nam Á đang trỗi dậy như một động lực quan trọng cho ổn định khu vực, tiến bộ bền vững và hợp tác toàn cầu. Điều này chứng minh rằng khi các thành viên ASEAN hành động cùng nhau, khối không chỉ bảo đảm tương lai của chính mình mà còn định hình phương hướng rộng lớn hơn của thế giới”, bà Trivedi nói.