Dự án Nhà máy xi măng Quang Sơn 'nguy cơ gây thiệt hại hơn 1.000 tỷ đồng'

Thông tin được nêu trong kết luận thanh tra toàn diện quá trình đề xuất, triển khai dự án và hoạt động sản xuất kinh doanh, vừa được Thanh tra Chính phủ thông báo.

VINAINCON tên đầy đủ là Tổng công ty CP Xây dựng công nghiệp Việt Nam, được thành lập trên cơ sở sắp xếp lại các đơn vị xây dựng thuộc Bộ Công Thương. Doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực xây lắp công nghiệp, đầu tư hạ tầng và sản xuất vật liệu xây dựng.

Dự án Nhà máy xi măng Quang Sơn đặt tại huyện Đồng Hỷ cũ (Thái Nguyên), được phê duyệt năm 2002, do VINAINCON làm chủ đầu tư, tổng mức đầu tư hơn 2.775 tỷ đồng. Tính đến cuối năm 2021, dự án thua lỗ 1.943 tỷ đồng.

Thanh tra xác định vi phạm xuất phát từ quá trình xây dựng và vận hành nhà máy. Chi phí vay vốn đầu tư chiếm tới 95% tổng mức đầu tư trong khi phương án tài chính không khả thi, buộc phải chuyển từ vay trong nước sang vay nước ngoài bằng ngoại tệ, làm tăng chi phí vốn và tỷ giá hơn 316 tỷ đồng.

Doanh nghiệp còn vi phạm trong tổ chức đấu thầu tại nhiều gói thầu, khiến chi phí đầu tư tăng thêm hơn 1.063 tỷ đồng.

Dự án chậm tiến độ hơn 5 năm, đến hạn trả nợ nhưng chưa có nguồn thu nên phát sinh nợ quá hạn, dẫn tới thua lỗ ngay từ khi chưa vận hành. Tình hình tài chính của VINAINCON rất khó khăn, vốn sản xuất kinh doanh không có, chủ yếu dựa vào vốn vay và vốn chiếm dụng, không cân đối được dòng tiền trả nợ.

Công tác quản trị vật tư và tài sản yếu, công nợ khó đòi lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến vốn kinh doanh và làm chi phí đội lên.

Duyệt giá thầu cao hơn kế hoạch 17,6 triệu USD

Theo Thanh tra Chính phủ, doanh nghiệp khi triển khai dự án đã có dấu hiệu vi phạm quy định về đấu thầu, vi phạm quy định về đầu tư công trình, thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng.

Như tại gói thầu số 1 cung cấp thiết bị chính của dây chuyền sản xuất và dịch vụ kỹ thuật, VINAINCON phê duyệt kế hoạch đầu tư không đúng thẩm quyền. Giá chào thầu cao hơn kế hoạch đầu tư hơn 17,6 triệu USD (khoảng 322 tỷ đồng) nhưng vẫn cho trúng thầu.

Một số khối lượng cung cấp trong hợp đồng thấp hơn so với yêu cầu của hồ sơ mời thầu và hồ sơ dự thầu, nhưng giá hợp đồng không giảm, dẫn đến nguy cơ thất thoát hơn 3,9 triệu euro (hơn 79 tỷ đồng).

Tại gói thầu số 2 và 3, Thanh tra Chính phủ xác định VINAINCON và Công ty TNHH MTV Xi măng Quang Sơn không tự mua sắm thiết bị, xe máy để khai thác mà chuyển sang thuê Công ty Cổ phần Khai thác đá vôi Quang Sơn, không đúng kế hoạch đầu tư được Thủ tướng phê duyệt.

Năm 2008, VINAINCON không tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà thầu khai thác, bốc xúc, vận chuyển đá vôi, đá sét cho Nhà máy Xi măng Quang Sơn. Đến năm 2023 mới tổ chức đấu thầu, với kết quả trúng giảm hơn 47,5 tỷ đồng, nguy cơ gây thiệt hại số tiền này.

Doanh nghiệp cũng bị xác định đã khai thác trái phép hơn 806 tấn đá bán ra thị trường làm đá xây dựng, thu lợi bất chính hơn 46,5 tỷ đồng.

Điều chỉnh mức đầu tư không đúng thẩm quyền

Ngoài những vi phạm trên, Thanh tra Chính phủ còn chuyển sang Bộ Công an xác minh vi phạm tại một số gói thầu tư vấn và gói thầu xây lắp. VINAINCON tự điều chỉnh tổng mức đầu tư và kế hoạch đấu thầu không đúng thẩm quyền, không được phép điều chỉnh bù trượt giá.

Tại gói thầu số 13, VINAINCON điều chỉnh tổng mức đầu tư, kế hoạch đầu tư không đúng thẩm quyền. Đơn vị không lập, phê duyệt thiết kế, dự toán một số hạng mục, chia thành 17 gói thầu để chỉ định thầu trái quy định. VINAINCON áp dụng hình thức hợp đồng điều chỉnh đơn giá, vượt hơn 31,3 tỷ đồng so với kế hoạch đầu tư đã được Thủ tướng phê duyệt.

Với gói thầu số 14 và 19, HĐQT VINAINCON phê duyệt điều chỉnh vượt tổng mức đầu tư. Kế hoạch đầu tư bị chuyển từ hình thức hợp đồng trọn gói sang điều chỉnh theo đơn giá, không đúng với kế hoạch Thủ tướng phê duyệt, gây nguy cơ thiệt hại hơn 213 tỷ đồng.

Với loạt sai phạm này, Thanh tra Chính phủ đề nghị Bộ Công an xác minh việc VINAINCON phê duyệt điều chỉnh vượt tổng mức đầu tư, vi phạm Luật Đấu thầu, Luật Xây dựng và chỉ đạo của Thủ tướng, gây nguy cơ thiệt hại 1.063 tỷ đồng. VINAINCON còn thu lợi bất chính hơn 46 tỷ đồng trong thăm dò, khai thác tài nguyên.

Về trách nhiệm liên quan, Thanh tra Chính phủ đề nghị Bộ Công Thương, Bộ Tài chính và UBND tỉnh Thái Nguyên kiểm điểm các tập thể, cá nhân liên quan.

Các ngân hàng thương mại được đề nghị rà soát và xử lý khoản nợ của VINAINCON tính đến hết năm 2021, gồm nợ BIDV hơn 238 tỷ đồng và nợ VDB hơn 1.126 tỷ đồng.

Phạm Dự