Gánh hàng rong ở Hà Nội thế kỷ trước

Một phụ nữ đang thưởng thức món ăn từ gánh hàng rong ven sông, phía sau là cầu Doumer (cầu Long Biên ngày nay) đầu thế kỷ 20. Ảnh được giới thiệu trong sách Chợ Đồng Xuân - Không gian ký ức, cho thấy nét văn hóa một thời tại Hà Nội.

Gánh phở dạo ở thế kỷ trước. Một bên quang gánh đựng bánh phở, bát, đũa, thìa, bên còn lại là nồi nước dùng. Người bán sẽ dùng lạt treo khoảng hai kg thịt bò đã luộc chín ở phía trên. Ảnh: Viện Viễn Đông Bác cổ (EFEO)

Người phụ nữ bán tiết canh lòng lợn trên phố. Ảnh: EFEO

Theo tài liệu lưu trữ, Thăng Long - Hà Nội xưa còn có tên gọi là Kẻ Chợ vì dân cư đông đúc, tấp nập kẻ mua, người bán. Những người bán hàng rong sẽ mang sản phẩm mình tự làm đem rao ở các nơi đông người bất cứ lúc nào, không cần đợi họp phiên chợ.

Người bán hàng rong chủ yếu là nông dân, thợ thủ công ở các làng mạc xung quanh đến Hà Nội để bán những mặt hàng mình tự sản xuất. Do nghèo, họ không có điều kiện đóng các loại thuế phí chợ. Ảnh: Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I sưu tầm

Người dân vây quanh một gánh hàng bên hồ Hoàn Kiếm. Ảnh: EFEO

Theo Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, Hà Nội thay đổi nhiều sau khi thành nhượng địa của Pháp năm 1888. Chính quyền thu ngân sách nhiều nhất là thuế chợ, đồng thời ban hành những quy định sử dụng vỉa hè để bán hàng, nhằm bảo đảm đường phố thông thoáng. Người bán rong cũng chịu các thuế, phí theo quy định của thành phố.

Trong Nghị định ngày 10/6/1933, chính quyền cho phép những người bán hàng rong đã đóng thuế và có giấy phép được qua lại các phố nhưng chỉ dừng đủ thời gian, không được ở một nơi nào nhất định hoặc tụ tập gây cản trở việc đi lại.

Tiếng rao từ người bán rong trở thành một trong những nét đặc sắc ở Hà Nội xưa, từng được mô tả trong bài Các gánh hàng rong, đăng trên báo Trung Bắc Tân Văn năm 1935: ''Tỉnh thành Hà Nội bây giờ mỗi một ngày lại càng thấy thêm nhiều những hàng đi bán rong các phố. Cứ lệ sáng ngày ra từ bốn giờ rưỡi năm giờ đã nghe thấy tiếng xôi, tiếng cháo, bánh rán, bánh tây rao gào rầm đường, đến trưa từ mười giờ giở đi thì nào 'nhục phở' rồi đến 'cháo gà, cháo vịt' suốt cho đến mười một giờ đêm, có khi đến một, hai giờ sáng''. Ảnh: Viện Thông tin Khoa học xã hội

Các cô gái bán siro lựu ở gần chợ Đồng Xuân, năm 1951. Ảnh: EFEO

Một người bán rong trên phố Hàng Đào trong khoảng năm 1940-1941. Ảnh: Harrison Forman