Hồi ký của bố mẹ Giáo sư Ngô Bảo Châu

Ấn phẩm ra mắt cuối tháng 10 với mục đích gây quỹ cho Quỹ Trò nghèo vùng cao. Sách là những dòng hồi ức của ông Ngô Huy Cẩn và bà Trần Lưu Vân Hiền - bố mẹ Giáo sư Ngô Bảo Châu - về tuổi thơ, quá trình học tập, sự nghiệp.

Trong lời mở đầu, ông bà cho biết năm 2024, Ngô Bảo Châu đề xuất bố mẹ viết lại các sự kiện của cuộc đời mình vì muốn họ tập luyện trí nhớ. Sau đó, anh đăng tải một số hình ảnh, câu chuyện và được nhiều người quan tâm. Biết con luôn có tâm nguyện giúp đỡ trẻ em vùng cao, ông bà đồng ý in sách để dùng doanh thu cho việc thiện nguyện.

''Nếu các cháu bớt được chút khó khăn thì dù có không thoải mái một chút vì tình tiết riêng tư, chúng tôi cũng xin hầu chuyện mọi người'', ông Huy Cẩn nói.

Qua ba chương: Thời thơ ấu, Đại học và sau đại học, Gia đình và công tác, cuộc đời ông Ngô Huy Cẩn và bà Trần Lưu Vân Hiền hiện lên rõ nét. Những câu chuyện của họ được kể nối tiếp nhau, đặt tiêu đề đơn giản như: ''Chuyện của anh Cẩn'', ''Chuyện của chị Hiền''. Bên cạnh thuật lại quá khứ, ông bà còn khắc họa đất nước từ những năm chiến tranh đến thời kỳ bao cấp khó khăn.

Ông Ngô Huy Cẩn sinh ra trong một gia đình có ba con gái, bốn con trai. Bố ông dạy học đến năm 68 tuổi rồi mất sau hơn một năm nghỉ hưu. Ông nhớ mẹ mình phải vay nợ thường xuyên, mỗi 30 Tết là gia đình đều nơm nớp lo chủ nợ tìm đến. Tuy nhiên, ông vẫn được lo ăn học đến nơi đến chốn.

Năm 1960-1961, ông Cẩn nhận giấy nhập học của trường chuyên tu ngoại ngữ. Cuối tháng 8/1961, ông được triệu tập đi du học Liên Xô. Ông thuộc 50 người theo học ở Đại học Quốc gia, thành phố Nalchik trên miền núi Kavkaz, được phân vào nhóm học vật lý. Đến năm thứ ba, khi bắt đầu học các môn chuyên sâu, nơi đây không có khả năng đào tạo nên chuyển ông và các sinh viên sang một trường ở Voronhezh.

Cuối năm 1964, đầu năm 1965, tình hình chiến sự trong nước căng thẳng, ông xin đăng ký học vượt, bảo vệ luận văn tốt nghiệp vào cuối năm 1965 và nhận bằng loại ưu (bằng đỏ). Hè năm 1966, ông về Việt Nam một thời gian, sau đó quay lại Voronhezh để bảo vệ luận án phó tiến sĩ. Cuối thập niên 1970, ông tiếp tục thực hiện luận án tiến sĩ khoa học ở Liên Xô. Ông sau đó trở thành Chủ tịch Hội đồng Khoa học Viện Cơ học Việt Nam, Trung tá, Trưởng phòng Thủy khí động lực, Viện Vũ khí (Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng).

Với bà Trần Lưu Vân Hiền, những ký ức ngày bé chỉ còn vài câu chuyện nhỏ. Bà sinh ra ở Hà Nội vào ''một ngày bỏng cháy'' cuối tháng 12/1946. Cụ nội của bà là Đông các học sĩ Trần Lưu Huệ, từng là Tổng đốc Hà Nội.

Những ngày đầu kháng chiến, gia đình bà chuyển lên tỉnh Bắc Kạn. Năm 1951, bố nhập ngũ, bà cùng mẹ trở về thủ đô và sống đến nay. Trong trí nhớ, bà luôn lưu giữ hình ảnh Hà Nội của thời thơ ấu, với Hồ Gươm "êm đẹp, thanh bình mãi mãi như trước''. Bà đỗ ngành hóa dược trường Đại học Bách Khoa năm 1964. Tốt nghiệp, bà công tác tại Bộ Y tế, sau đó làm ở Viện Y học Cổ truyền Trung ương đến lúc nghỉ hưu.

Trong mạch cảm xúc hoài niệm, ông bà dành một phần nhỏ trong sách để viết về con trai. Thời điểm mang thai Ngô Bảo Châu, bà Hiền nghĩ đến cái tên mang ý nghĩa ''viên ngọc quý'', dù là bé trai hay gái. Sau này, giáo sư từng có lần trách mẹ vì đặt tên ''sến'' như trong Hồng lâu mộng. ''Mà rồi, tôi đã đúng, tôi đã có viên ngọc quý, của trời cho'', bà viết.

Thuở nhỏ, Ngô Bảo Châu sống trong điều kiện gian khổ, không đủ ăn. Khi anh trưởng thành và được giải cao, nhiều người hỏi bà Hiền về bí quyết nuôi con nhưng thực chất Ngô Bảo Châu ''dễ ăn, dễ nuôi, khỏe mạnh''. Bà kể: ''Trước tuổi đi học, Châu cứ vậy tự lớn, tự ngoan, tự dễ thương. Châu lớn lên trong nếp sống của gia đình, tôi không nhớ đã phải dạy dỗ gì''.

Ngô Bảo Châu biết đọc báo từ năm bốn tuổi nhờ được một người chị thân thiết dạy. Anh nghịch ngợm nhưng cũng sớm bộc lộ tư chất thông minh. Mỗi lần có tiết dự giờ, cô giáo thường nhắn bà Hiền đừng cho con nghỉ học, đồng thời xếp anh ngồi ở bàn đầu bởi có khả năng trả lời mọi câu hỏi.

Suốt ba năm cấp 3 của Ngô Bảo Châu, ông Ngô Huy Cẩn nhớ mình và vợ chỉ có việc thỉnh thoảng nhắc con đi ngủ, không học khuya quá. Giáo sư Trần Văn Nhung - nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo - nói ông Cẩn có chiến lược đào tạo Ngô Bảo Châu thành nhà toán học nhưng ông chỉ tạo điều kiện tốt cho con học trong khả năng có thể. Thời điểm ấy, tài chính của ông bà vẫn eo hẹp. Khi Ngô Bảo Châu được huy chương vàng trong các kỳ thi Toán Olympic quốc tế, gia đình không có tivi để theo dõi lễ vinh danh tại Phủ Chủ tịch.

Ngẫm lại cuộc đời cùng sự thành công của Giáo sư Ngô Bảo Châu, ông Ngô Huy Cẩn đúc kết: ''Đời tôi thật mãn nguyện''. Ông nhận thấy mọi sự kiện diễn ra đều suôn sẻ, may mắn: ''Tôi và Hiền là những người bố mẹ rất bình thường, không chức tước, không quyền uy một tí xíu nào. Đúng là hồng phúc tổ tiên''.

Nhà báo Trần Đăng Tuấn - Chủ tịch Quỹ Trò nghèo vùng cao - nhận định những câu chuyện trong sách được kể gần gũi, khiến nhiều người nhớ lại kỷ niệm của chính họ. Qua ấn phẩm, thế hệ trẻ cũng hình dung cuộc sống của những người đi trước, họ giản dị, vượt lên gian khổ để vun đắp cho tương lai.

Giáo sư Ngô Bảo Châu, 53 tuổi, là người Việt Nam đầu tiên hai lần giành huy chương vàng Olympic Toán học quốc tế, năm 1988, 1989. Anh cũng là nhà Toán học đầu tiên của Việt Nam giành huy chương Fields - giải thưởng Toán học cao quý nhất thế giới (được xem như giải Nobel Toán học) vào năm 2010.

Phương Linh