Kế hoạch hòa bình Ukraine của Mỹ gieo lo âu về tương lai NATO

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã bỏ qua cuộc họp bán niên của các ngoại trưởng NATO vào ngày 3/12 và cử cấp phó thay thế ông tham dự. Lần gần nhất một ngoại trưởng Mỹ không dự phiên họp là vào năm 1999, khi Washington tập trung vào nỗ lực hòa bình Trung Đông.

Việc ông vắng mặt diễn ra giữa lúc các cuộc đàm phán hòa bình về Ukraine đang khiến nhiều lãnh đạo châu Âu đặt câu hỏi liệu Washington có còn dành ưu tiên cho họ hay không.

Giữa lúc đó, đặc phái viên Nhà Trắng Steve Witkoff ngày 2/12 tới Moskva để tiến hành vòng đàm phán mới nhất với Điện Kremlin về xung đột Ukraine. Ông Witkoff chưa từng tới Ukraine nhưng đã tới Nga 6 lần trong năm nay.

Chi tiết kế hoạch hòa bình do chính quyền Tổng thống Donald Trump đề xuất cùng bản ghi âm bị rò rỉ về cuộc gọi giữa ông Witkoff và một cố vấn chính sách đối ngoại cấp cao của Điện Kremlin hồi tháng 10 đã khiến nhiều người có ấn tượng rằng Mỹ đang quan tâm đến việc cải thiện quan hệ và hợp tác với Nga hơn là bảo vệ liên minh xuyên Đại Tây Dương.

Đặc biệt, hai khía cạnh trong kế hoạch hòa bình của Mỹ đã khiến giới quốc phòng và chính sách đối ngoại châu Âu không khỏi lo âu. Đầu tiên, kế hoạch coi Nga là bên thắng rõ ràng và Ukraine là bên thua cuộc, buộc Kiev phải từ bỏ những vùng lãnh thổ chiến lược mà họ chưa bị mất, thu hẹp quy mô quân đội và không có bất kỳ đảm bảo chắc chắn nào về an ninh từ cả Washington và đồng minh châu Âu nếu Moskva tái tấn công trong tương lai.

Thứ hai, kế hoạch mô tả Mỹ như một bên trung gian hòa giải giữa Nga và NATO, ngụ ý rằng Washington không còn coi mình là thành viên của liên minh mà họ đóng vai trò trụ cột.

Theo Carlo Masala, giáo sư chính trị quốc tế tại Đại học Bundeswehr Munich, Đức, kế hoạch hòa bình của Mỹ đang "trừng phạt Ukraine và trao phần thưởng cho Nga".

Các điều khoản của kế hoạch hòa bình hiện vẫn được thảo luận và châu Âu đã thể hiện lập trường phản đối. Một số nhà ngoại giao châu Âu cho rằng mục tiêu lớn nhất của chính quyền Trump chỉ đơn giản là chấm dứt giao tranh.

Hoài nghi ở châu Âu gia tăng khi ngày càng có nhiều thông tin được tiết lộ về cách kế hoạch của Mỹ được soạn thảo, trong đó có cuộc gọi bị rò rỉ giữa ông Witkoff và cố vấn chính sách đối ngoại Điện Kremlin Yuri Ushakov. Theo bản ghi do Bloomberg công bố, ông Witkoff dường như hướng dẫn ông Ushakov về những gì Tổng thống Nga Vladimir Putin nên nói với người đồng cấp Mỹ.

"Đó là kịch bản trong mơ đối với Nga", trung tướng lục quân Mỹ về hưu Ben Hodges nhận xét. "Tôi nghĩ lý do ông Trump không coi trọng châu Âu là bởi ông ấy thấy châu Âu không còn quan trọng".

Nhà Trắng không phủ nhận thông tin về cuộc gọi bị rò rỉ và đã lên tiếng bảo vệ ông Witkoff. Phát ngôn viên Anna Kelly tuần trước cho biết chính quyền Trump "đã thu thập ý kiến đóng góp từ cả Ukraine lẫn Nga để xây dựng một thỏa thuận hòa bình nhằm chấm dứt đổ máu và kết thúc cuộc xung đột".

Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk gọi dự thảo kế hoạch hòa bình của Mỹ là "không thể chấp nhận được". Cựu ngoại trưởng Phần Lan Pekka Haavisto lại lưu ý đến việc NATO chỉ biết chi tiết về kế hoạch thông qua truyền thông.

"Điều này cho thấy với tư cách một thực thể chính trị, NATO đang không hoạt động hiệu quả", ông nói.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron hôm 1/12 gặp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và sau đó đã điện đàm với Tổng thống Trump, nhấn mạnh tầm quan trọng của các đảm bảo an ninh cho Kiev

Một quan chức Pháp trước đó cùng ngày nói rằng nếu không có châu Âu, ông Putin và ông Trump có lẽ đã đạt được thỏa thuận về Ukraine từ lâu. Theo quan chức này, châu Âu ngày càng trở nên đơn độc vì Mỹ đang rút khỏi khu vực, vì thế, họ cần phải tự lực hơn.

Theo Emily Ferris, chuyên gia về Nga tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), Mỹ và châu Âu đang tiếp cận tiến trình hòa bình Ukraine với hai góc độ rất khác nhau.

"Châu Âu thấy Nga tái vũ trang và lo lắng về cuộc xung đột tiếp theo", bà giải thích. "Mỹ lại suy nghĩ ngắn hạn hơn, chỉ tập trung vào việc xây dựng thỏa thuận ngừng bắn, giúp Ukraine đứng vững trở lại và tạo ra nền hòa bình mờ nhạt trong một hoặc hai năm".

Ferris nói thêm khác biệt dường như bắt nguồn từ việc châu Âu gần chiến trường hơn và lo sợ rằng họ có thể là mục tiêu tiếp theo, trong khi Mỹ không coi vấn đề này như một mối đe dọa dài hạn.

Theo giới chuyên gia, kế hoạch hòa bình mới nhất của Mỹ sẽ gây chia rẽ NATO khi cho phép Nga tái gia nhập G7 (diễn đàn từng tên là G8) và theo đuổi những kế hoạch kinh tế chung với Mỹ. Các nước châu Âu coi những đề xuất này là "bỏ qua cho Nga về việc phát động chiến dịch ở Ukraine".

Học giả người Đức Masala cho biết những động thái nhằm thúc đẩy tái hòa nhập Nga vào nền kinh tế toàn cầu sẽ khiến các chính trị gia châu Âu khó thuyết phục cử tri ủng hộ việc tăng chi tiêu quốc phòng hơn.

"Nó sẽ tạo ra hố sâu lớn trong quan hệ đối tác xuyên Đại Tây Dương", Ed Arnold, chuyên gia phân tích an ninh châu Âu tại RUSI, bình luận.

Trong cuốn sách đang gây chú ý tại châu Âu, học giả Masala đưa ra kịch bản giả định: Năm 2028, Nga tấn công Estonia sau khi thắng tại Ukraine. Trước tình huống này, Mỹ quyết định không can thiệp để tránh xung đột toàn cầu. Lập trường của Mỹ được ủng hộ bởi một chính phủ cực hữu ở Pháp vừa được bầu lên vào thời điểm đó, cùng với các chính phủ thân Nga ở Hungary và Slovakia. Sự bất động này sẽ phá hủy lòng tin cốt lõi, khiến NATO sụp đổ vì không thực hiện được cam kết phòng thủ chung.

Arnold đưa ra một kịch bản giả định khác là lực lượng Nga cố gắng thu hẹp Hành lang Suwałki, dải đất nhỏ hẹp nối liền hai thành viên NATO Litva và Ba Lan, nằm kẹp giữa lãnh thổ Nga và Belarus.

"Nếu lực lượng Nga kiểm soát một vài km của dải đất đó, liệu một tổng thống như ông Trump có mạo hiểm chấp nhận xung đột toàn diện không?", Arnold nói. "Nếu ông ấy không làm vậy, toàn bộ tiền đề đằng sau NATO sẽ có nguy cơ sụp đổ".

Tổng thống Nga Putin tuyên bố một trong các nguyên nhân khiến ông phát động chiến dịch ở Ukraine là do lo ngại về đà mở rộng của NATO về phía đông. Dù vậy, ông năm ngoái khẳng định Nga sẽ không tấn công bất kỳ quốc gia NATO nào.

"Các cáo buộc về việc chúng tôi có ý định tấn công châu Âu sau Ukraine là hết sức vô nghĩa", ông Putin nói, đồng thời lưu ý rằng ngân sách quốc phòng của Mỹ hiện cao gấp 10 lần Nga. "Trong bối cảnh đó, liệu chúng tôi có phát động tấn công nhằm vào NATO hay không? Điều đó thật phi lý".

Vũ Hoàng (Theo WSJ, AFP, Reuters)