Kết nối hành động tử tế, vun đắp vì một Việt Nam tốt đẹp hơn

Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng – Human Act Prize 2025 do Báo Nhân Dân chủ trì tổ chức từ khi ra đời đã trở thành một điểm tựa ý nghĩa để tôn vinh, lan tỏa và tiếp sức cho những cá nhân, tổ chức âm thầm nhưng kiên trì phụng sự cộng đồng.

Human Act Prize là giải thưởng cấp quốc gia năm nay là mùa thứ ba với chủ đề “Kiên trì phụng sự”, tiếp tục hành trình truyền cảm hứng, tôn vinh những hành động vì cộng đồng có sức lan tỏa sâu rộng trong xã hội.

Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Trưởng Ban Tổ chức Giải thưởng Lê Quốc Minh chia sẻ: Để một sáng kiến được nuôi dưỡng lâu dài và giúp đỡ cộng đồng trên quy mô lớn, cần phải hội tụ rất nhiều yếu tố. Nó không chỉ xuất phát từ trái tim hay một câu chuyện mang sức mạnh nhân văn, mà còn đòi hỏi một chiến lược đúng đắn, sự sáng tạo không ngừng, nguồn lực bền vững, cùng tinh thần kiên trì, bền bỉ. Đây là những yếu tố không dễ dàng hội tụ và cũng chính là thách thức lớn nhất của những người dấn thân vì cộng đồng.

“Thắp lên một que diêm”- sáng kiến nhân văn ấn tượng

Dự án “Thắp lên một que diêm” do nhà báo Hoàng Trường Giang công tác tại Báo Quân đội nhân dân khởi xướng từ năm 2008 đã trở thành một sáng kiến nhân văn suốt gần hai thập kỷ. Với tinh thần sẻ chia và trách nhiệm xã hội, dự án đã huy động khoảng 27 tỷ đồng, xây dựng 36 công trình thiết yếu như điểm trường, nhà bán trú, nhà ăn, thư viện, công trình nước sạch, vệ sinh và hệ thống điện mặt trời tại nhiều địa bàn khó khăn từ Tây Bắc, miền Trung đến hải đảo. Hàng vạn chăn, áo ấm, đồ dùng học tập cùng hàng trăm suất học bổng đã được trao cho học sinh nghèo; đồng thời, dự án còn hỗ trợ kịp thời đồng bào bị ảnh hưởng bởi thiên tai, dịch bệnh.

Sinh ra tại vùng cao Lai Châu và là sĩ quan, nhà báo quân đội, Hoàng Trường Giang có điều kiện đi nhiều vùng biên giới, hải đảo, trực tiếp chứng kiến những thiếu thốn của người dân và gia đình cán bộ, chiến sĩ. Từ những chuyến đi, ông bắt đầu các hoạt động thiện nguyện ban đầu như tặng quần áo, sách vở, rồi dần chuyển hướng sang xây dựng các công trình bền vững nhằm tạo tác động lâu dài. Năm 2014, sau chuyến công tác Trường Sa, dự án mở rộng sang lĩnh vực hỗ trợ gia đình quân nhân có hoàn cảnh khó khăn, huy động hàng tỷ đồng giúp đỡ hàng chục trường hợp đặc biệt.

Điểm đổi mới nổi bật của dự án là sự kết hợp hiệu quả giữa cộng đồng, lực lượng vũ trang và báo chí. Mô hình này vừa tạo dựng niềm tin xã hội, vừa bảo đảm tính minh bạch và hiệu quả trong huy động, sử dụng nguồn lực.

Ở giai đoạn hai, dự án tập trung hỗ trợ các gia đình cán bộ, chiến sĩ khó khăn. Mỗi trường hợp đều được xác minh kỹ lưỡng, triển khai thận trọng, có sự phối hợp chặt chẽ với đơn vị quản lý và chính quyền địa phương. Ngoài hỗ trợ tài chính, dự án còn kết nối doanh nghiệp để tặng bảo hiểm, phương tiện sinh hoạt, khám chữa bệnh, sổ tiết kiệm và tạo cơ hội việc làm, mang lại hiệu quả lâu dài.

Sau hơn 17 năm, dự án đã giúp hàng vạn lượt học sinh và giáo viên cải thiện điều kiện học tập, sinh hoạt; hơn 30 gia đình quân nhân được hỗ trợ với tổng kinh phí gần 5 tỷ đồng. Quan trọng hơn, chương trình “Thắp lên một que diêm” đã lan tỏa mạnh mẽ tinh thần nhân ái, góp phần củng cố hình ảnh “Anh bộ đội Cụ Hồ”.

Đối với các gia đình quân nhân khó khăn, nhiều trường hợp đã được hỗ trợ kịp thời, giúp họ vượt qua nghịch cảnh. Điển hình như đồng chí Trần Viết Lương, công tác tại Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Đắk Lắk, được huy động 700 triệu đồng đầu năm 2025 để phẫu thuật bệnh hiểm nghèo.

Tiên phong bảo tồn loài nguy cấp tại Việt Nam

Chương trình Cứu hộ và Bảo tồn Tê tê do Trung tâm Bảo tồn Động vật hoang dã tại Việt Nam (SVW) triển khai từ năm 2014 là một sáng kiến tiên phong nhằm bảo vệ tê tê- một loài thú bị buôn bán trái phép nhiều nhất thế giới khỏi nguy cơ tuyệt chủng tại Việt Nam.

Chương trình theo đuổi cách tiếp cận toàn diện: Cứu hộ, phục hồi, tái thả các cá thể bị săn bắt, đồng thời giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của nạn buôn bán và suy giảm quần thể. Với chiến lược kết hợp hành động thực địa, khoa học, chính sách và can thiệp xã hội, SVW đã trở thành đơn vị cứu hộ tê tê nhiều nhất thế giới và xây dựng một mô hình bảo tồn có tác động hệ thống.

Bối cảnh dự án xuất phát từ tình trạng khẩn cấp của hai loài tê tê bản địa: Tê tê Java và tê tê vàng, đều được xếp hạng “Cực kỳ nguy cấp” trong Sách Đỏ IUCN. Quần thể tê tê suy giảm nghiêm trọng do săn bắt, buôn bán xuyên biên giới phục vụ ẩm thực và y học cổ truyền, cùng với sự thu hẹp và phân mảnh sinh cảnh.

Trước năm 2014, Việt Nam thiếu nghiêm trọng năng lực cứu hộ chuyên biệt, dữ liệu khoa học và quy trình kỹ thuật, khiến tỷ lệ tử vong cao ở các cá thể được giải cứu. SVW ra đời như một can thiệp chiến lược nhằm lấp đầy khoảng trống đó.

Điểm đổi mới cốt lõi của chương trình là mô hình bảo tồn dựa trên khoa học và liên kết hệ thống. SVW đã xây dựng hai trung tâm cứu hộ chuyên biệt đầu tiên cho tê tê tại Vườn quốc gia Cúc Phương và Pù Mát; phát triển quy trình chăm sóc, phục hồi và tái thả chuẩn hóa và lần đầu ghi nhận tê tê vàng sinh sản thành công trong điều kiện bán hoang dã. Chương trình tiên phong ứng dụng công nghệ như thiết bị theo dõi VHF, drone và bẫy ảnh AI để giám sát sau tái thả và phát hiện săn bắt trái phép.

Bên cạnh đó, các khảo sát xã hội quy mô lớn giúp thiết kế chiến dịch truyền thông và vận động chính sách dựa trên bằng chứng, nổi bật là việc loại bỏ vảy tê tê khỏi danh mục thuốc được bảo hiểm y tế chi trả. SVW cũng thành lập mạng lưới cứu hộ động vật hoang dã Việt Nam (WRN), thúc đẩy chia sẻ kỹ thuật và nâng cao năng lực toàn hệ thống.

Sau 11 năm triển khai, chương trình đã đạt những kết quả nổi bật. Tính đến năm 2025 có 1.782 cá thể tê tê được cứu hộ, 1.135 cá thể được tái thả thành công, với tỷ lệ phục hồi trên 80%. Hệ thống bẫy ảnh ghi nhận 175 lượt xuất hiện của tê tê trong tự nhiên; 16.534 bẫy và 137 khẩu súng săn được tháo gỡ. Quan trọng hơn, chương trình đã tạo ra những thay đổi tích cực về nhận thức xã hội, chính sách và năng lực bảo tồn.

Nhờ quy trình chuẩn hóa, cấu trúc mô-đun linh hoạt, công nghệ chi phí hợp lý, cơ chế đào tạo và hệ sinh thái hợp tác mở, mô hình bảo tồn tê tê của SVW có tiềm năng nhân rộng cao trong nước và khu vực. Đây không chỉ là một dự án thành công, mà còn là khuôn mẫu quốc gia cho bảo tồn các loài nguy cấp, khẳng định vai trò tiên phong của Việt Nam trong nỗ lực bảo tồn đa dạng sinh học toàn cầu.

“Mắt Sáng cộng đồng”- mang ánh sáng đến mọi miền

Trước thực trạng các bệnh lý về thị giác gia tăng nhanh chóng, Bệnh viện Mắt Quốc tế DND đã khởi xướng dự án “Mắt Sáng cộng đồng”. Được triển khai liên tục hơn 15 năm, dự án mang sứ mệnh đưa dịch vụ nhãn khoa chất lượng cao đến gần hơn với cộng đồng, xóa bỏ rào cản về chi phí, khoảng cách địa lý và nhận thức trong chăm sóc mắt.

Trong giai đoạn 2015-2025, quá trình già hóa dân số và sự gia tăng sử dụng thiết bị điện tử đã khiến tỷ lệ các bệnh lý và tật khúc xạ tăng mạnh. Theo Bộ Y tế, khoảng 65% người cao tuổi gặp vấn đề về mắt và 30-40% học sinh, sinh viên mắc tật khúc xạ nhưng chưa được phát hiện kịp thời. Trong khi đó, hệ thống chăm sóc mắt cộng đồng vẫn còn nhiều khoảng trống: sự chênh lệch lớn giữa đô thị và nông thôn, thiếu mạng lưới tầm soát và giáo dục thị giác, chi phí điều trị vượt khả năng chi trả của nhiều gia đình.

Xuất phát từ thực tế đó, “Mắt Sáng cộng đồng” được DND xây dựng như một mô hình chăm sóc mắt toàn diện với mục tiêu phòng ngừa mù lòa, phát hiện sớm, điều trị kịp thời và nâng cao nhận thức cộng đồng. Dự án tập trung vào hai nhóm dễ tổn thương nhất là người cao tuổi và học sinh, sinh viên, với sự đồng hành của Bộ Y tế, Trung ương Hội Người cao tuổi Việt Nam, Thành Đoàn Hà Nội cùng nhiều tổ chức xã hội. Điểm nổi bật của dự án là ba sáng kiến mang tính đột phá.

Đó là mô hình xe phẫu thuật lưu động đạt chuẩn bệnh viện, được trang bị đầy đủ máy Phaco và hệ thống vô khuẩn, giúp đưa phẫu thuật đục thủy tinh thể đến tận địa phương, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, giảm chi phí và thời gian đi lại cho người dân.

Chương trình giáo dục thị giác học đường - mô hình giáo dục sớm do bệnh viện tư nhân tiên phong triển khai -kết hợp khám sàng lọc định kỳ, cấp kính miễn phí, truyền thông và tài liệu giáo dục, tạo chu trình khép kín từ phát hiện đến theo dõi.

Mô hình liên kết đa bên công - tư - xã hội, hình thành mạng lưới hợp tác bền vững từ trung ương đến địa phương trong chăm sóc mắt cộng đồng.

Sau hơn 15 năm triển khai, dự án đã khám và tư vấn miễn phí cho hơn 2 triệu lượt người; thực hiện trên 5.000 ca phẫu thuật đục thủy tinh thể; đo mắt cho hơn 1 triệu học sinh; tổ chức hơn 6.000 chương trình khám cộng đồng tại hơn 29 tỉnh, thành phố.

Chương trình không chỉ là một dự án y tế, mà còn là cam kết dài hạn của Bệnh viện Mắt Quốc tế DND trong hành trình “Vì đôi mắt cộng đồng”, hướng tới một Việt Nam sáng khỏe, hạnh phúc và không còn người bị mù lòa từ các bệnh có thể phòng tránh.

Từ những sáng kiến bền bỉ vì cộng đồng, các dự án và mô hình đã cho thấy sức mạnh của lòng nhân ái khi được nuôi dưỡng bằng sự kiên trì, sáng tạo và trách nhiệm xã hội. Dù ở lĩnh vực giáo dục, y tế, bảo tồn thiên nhiên hay chăm lo cho những hoàn cảnh khó khăn, điểm chung lớn nhất là khát vọng cống hiến lâu dài cho sự phát triển bền vững của đất nước. Human Act Prize không chỉ tôn vinh những hành động tử tế, mà còn khơi dậy tinh thần dấn thân, lan tỏa niềm tin và truyền cảm hứng để ngày càng nhiều giá trị nhân văn được tiếp nối và nhân rộng trong xã hội.