Ký khống tiền A80

Họ bị cáo buộc tội Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ với sai phạm cụ thể liên quan chi trả tiền cho sinh viên dịp A80.

Công an bước đầu xác định hiệu trưởng đã chỉ đạo cấp dưới hoàn thiện chứng từ để quyết toán. Người này đã để trống mục số tiền được nhận trên giấy tờ và yêu cầu sinh viên ký nhận. Bằng cách đó, theo cơ quan điều tra, họ đã giữ lại hơn 200 triệu đồng từ số tiền đáng lẽ phải trả cho sinh viên.

Điều đáng nói không phải vài trăm nghìn thiệt hơn mỗi em, hay vài trăm triệu mà họ ăn chặn được, mà là lỗ hổng quen thuộc: phiếu chi không ghi rõ số tiền, sinh viên vẫn phải ký; khi bị hỏi thì giải thích "sơ suất", "hiểu nhầm", trấn an còn đợt chi sau. Cách làm này trái nguyên tắc tối thiểu của kế toán và quản trị công: không thể bắt người nhận ký vào chứng từ trống.

Sinh viên bị đặt vào lựa chọn: hoặc ký vào tờ giấy mập mờ, hoặc không được nhận hỗ trợ. Như thế vừa sai chuẩn mực tài chính, vừa phản giáo dục, vì nhà trường đang dạy một thông điệp xấu về cách ứng xử với tiền ngân sách.

Bị khởi tố vì hơn 200 triệu đồng có thể là cái giá quá đắt, nhưng nếu mắt nhắm mắt mở cho qua thì sẽ quá dễ dãi cho phần còn lại của hệ thống.

Câu chuyện này cũng có gốc rễ từ chính cơ chế thanh toán hội họp, hội thảo đã vận hành nhiều năm. Quy định chi công tác phí, hội nghị từng khá lạc hậu, mức chi thấp, thủ tục rườm rà khiến nhiều đơn vị phải "xoay xở": một cuộc họp tách thành vài "khoản chi" trên giấy; một buổi làm việc với chuyên gia bẻ nhỏ thành nhiều "nội dung"; danh sách ký nhận được đưa ra cho đủ hồ sơ; hoặc hội thảo chỉ hai ngày nhưng vẽ ra ba ngày để số ngày lưu trú. Người tham dự nhiều khi chỉ được đề nghị: "Anh/chị ký giúp em", còn số tiền thực nhận, tính toán ra sao là việc của bộ phận tài vụ.

Có dự án tài trợ nước ngoài mà tôi là đồng điều phối với đơn vị khác, người ta chi cho học viên đến 800.000/ngày. Nhưng bộ phận tổ chức ở đơn vị đó khi tập huấn riêng, đã chỉ chi theo định mức Nhà nước (vốn rất thấp khoảng 100-150 nghìn đồng/ngày, tiền lưu trú dự án chi trả), phần còn lại không biết đã lạc vào túi ai. Sau này, bộ phận quản lý dự án nước ngoài biết được, đã yêu cầu thanh toán đầy đủ qua chuyển khoản một cách minh bạch.

Ở vị trí người trong cuộc, không ít lần chúng ta - với tư cách chuyên gia, thành viên hội đồng, khách mời góp ý chính sách, đề án, đề tài nghiên cứu, dự án cũng đành phải ký nhận một cách rất "thông cảm" mà thấy không vui.

Chữ ký, vốn là cam kết pháp lý và danh dự cá nhân, trở nên hình thức. Hồ sơ vẫn đẹp: đủ quyết định, chương trình, danh sách, dấu đỏ. Nhưng tiền không đi liền với chứng từ thanh toán, do không ít hoạt động bị kê thêm để hợp pháp và hợp lý chi phí. Đó chính là một dạng tham nhũng vặt theo cơ chế: không ai tự nhận mình tham nhũng, nhưng cả hệ thống vô tình đi vào khoảng xám tham nhũng.

Thực tế, Bộ Tài chính và các dự án nước ngoài những năm gần đây đã nhìn thấy rủi ro này và bắt đầu siết lại. Nhiều văn bản đã yêu cầu đơn vị tổ chức hội nghị, hội thảo chuyển khoản thanh toán tiền bồi dưỡng, phụ cấp cho những người không hưởng lương ngân sách qua khoản cá nhân của người tham dự, chi trả qua chuyển khoản thay vì phát tiền mặt.

Ở những nơi thực hiện nghiêm, tình trạng "ký trắng", "ký hộ" giảm hẳn, kéo theo đó là số cuộc tập huấn, hội nghị hình thức cũng bớt đi, vì không còn "động lực tài chính" để tổ chức cho có. Khi tiền bồi dưỡng được chi trả chặt chẽ, không còn khe hở trục lợi, thì nhiệt tình sáng kiến vẽ ra hội họp, hội thảo cũng "tụt dốc" thấy rõ. Nhưng thói quen và tâm lý "làm cho tiện", cùng việc kiểm tra giám sát chưa đồng đều, khiến nhiều nơi vẫn cố giữ nếp cũ: vừa chuyển khoản một phần, vừa duy trì danh sách ký tay cho "chắc ăn", hoặc viện cớ "địa phương còn khó khăn, người dân chưa quen tài khoản" để trì hoãn thay đổi.

Khi mô hình đó bị bê nguyên vào nhà trường, áp lên các khoản hỗ trợ, tiền thưởng học sinh sinh viên, cái giá không chỉ là rủi ro thất thoát ngân sách, mà là nguy cơ sinh ra một thế hệ người học quen sống chung với ký tá mập mờ. Hôm nay sinh viên ký phiếu trống để nhận tiền, ngày mai, nếu trở thành công chức, viên chức, các em sẽ rất dễ coi việc ký hồ sơ cho đủ bộ là chuyện bình thường. Tham nhũng lớn nhiều khi không khởi đầu từ lòng tham đột ngột, mà từ việc người ta không còn thấy xấu hổ với những chữ ký kiểu đó.

Trong các hội thảo, hội nghị ở nước ngoài mà tôi từng tham dự, bức tranh khác hẳn. Thư mời ghi rõ ai chi vé máy bay, mức hỗ trợ lưu trú bao nhiêu, tiền per diem (tiêu vặt) mỗi ngày là bao nhiêu, có trừ ăn uống hay không. Khi đến đăng ký, người tham dự nhận một giấy hoặc email liệt kê cụ thể khoản hỗ trợ, ký xác nhận hoặc bấm "accept", sau đó tiền được chuyển khoản hoặc để trong phong bì chính xác với số tiền nhận được. Quy trình rõ ràng, mức chi hợp lý, thanh toán điện tử là cơ chế được thiết kế để không còn khoảng trống cho hội nghị "ảo", danh sách "ảo" và chữ ký "cho xong".

Từ câu chuyện tiền nong thiếu minh bạch của trường cao đẳng nói trên và thực tế cơ chế chi hội nghị, hội thảo hiện nay, nếu thực sự muốn chống tham nhũng vặt, chúng ta không thể chỉ xử lý vài cá nhân mà phải chạm vào gốc: thiết kế lại cơ chế và thay đổi văn hóa ký nhận. Bộ Tài chính đã đi một bước quan trọng (Thông tư 12/2025/TT-BTC) với chủ trương chi trả qua tài khoản cá nhân, nhưng cần kiên quyết hơn trong khâu thực thi và thanh tra, gắn trách nhiệm người đứng đầu khi đơn vị vẫn duy trì phát tiền mặt gắn với "danh sách ký tay". Càng ít tầng nấc trung gian, càng ít "đất sống" cho tham nhũng vặt.

Song song đó, cần thống nhất một nguyên tắc đỏ: dù là ai ký vào chứng từ không ghi rõ số tiền và nội dung chi đều được coi là hành vi vi phạm quy định về chứng từ, chứ không thể tiếp tục được bao biện bằng chữ "sơ suất". Và trường học phải đi đầu trong việc xóa bỏ thói quen "ký khống". Đây là nơi hình thành chuẩn mực cho thế hệ trẻ, không thể vận hành bằng những mánh khóe mà xã hội đang muốn loại bỏ.

Vụ việc thiếu minh bạch trên đã bị khởi tố và sẽ được làm rõ. Nhưng nếu chỉ dừng lại ở đó, vấn đề cũng như bắt cóc bỏ đĩa. Chúng ta không chấm dứt thói quen ký nhận mập mờ, những câu chuyện tương tự sẽ tiếp tục xuất hiện với tên gọi khác. Muốn chống tham nhũng vặt từ gốc, đôi khi chỉ cần bắt đầu từ việc rất nhỏ: đừng để ai phải ký vào một tờ phiếu để trống cột "số tiền". Một nền tài chính công liêm chính, một xã hội tử tế không thể duy trì mãi thói quen ký khống.

Hoàng Ngọc Vinh