Lao động Việt ở Nhật bối rối khi chỉ việc vứt rác cũng ti tỉ quy tắc

Bị cảnh sát gõ cửa vì vứt rác

Vốn là có thói quen phân loại rác từ khi còn sống ở Việt Nam, chị Lê Diệu Anh, 35 tuổi, vẫn qua trải nghiệm khó quên với việc vứt rác trong những ngày đầu đến Nhật Bản. 

"Ban đầu tôi chỉ biết là người Nhật rất quy củ trong việc phân loại rác thôi, chứ không biết chi tiết thế nào. Ở Việt Nam tôi cũng vẫn phân loại rác, như hữu cơ và vô cơ. Nhưng ở Nhật, việc này không đơn giản vậy", chị nói.

Ngày đầu đi đổ rác, chị Diệu Anh chuẩn bị hai túi: một túi đựng đồ nhựa, một túi chứa thức ăn thừa. Nghĩ rằng như thế là đúng quy trình, chị yên tâm mang rác ra điểm tập kết. Ai ngờ ngay hôm sau, bất ngờ có hai cảnh sát đến bấm chuông nhà chị.

"Họ đã dành tới 30 phút để giải thích cho tôi, không chỉ về quy tắc và quy trình vứt rác, mà còn nói rõ lý do đằng sau những yêu cầu khắt khe đưa ra. Khi đó tôi mới biết, mỗi loại rác đều có lịch đổ riêng: nơi tôi ở, rác đốt cháy có thể vứt vào thứ 3, còn rác không cháy được là thứ 6. Thời gian đầu, tôi thấy chuyện này rất phiền phức, không hiểu vì sao chỉ có đổ rác mà rườm rà đến vậy", chị nhớ lại.

Rác cũng cần làm sạch trước khi vứt bỏ

Không chỉ dừng ở chuyện phân loại, phân ngày đổ rác, người dân còn phải xử lý rác trước khi đem đi. Chị Diệu Anh kể lại một tình huống vừa bất ngờ vừa xấu hổ đã trải qua.

"Hôm đó tôi ăn mì hộp. Ăn xong thì trong hộp vẫn còn dính dầu mỡ và một ít nước cặn ở dưới. Tôi nghĩ đó là rác nhựa, nên bỏ vào túi rác nhựa thôi. Nhưng hôm sau tôi được thông báo rác của mình không được xử lý, vì hộp còn ướt, không thể tái chế. Người ta giải thích rằng đồ nhựa là rác tái chế, phải xé nhãn mác, rửa sạch, để khô, tháo nắp, bóp dẹp… Nếu không thì vừa khó xử lý vừa thu hút côn trùng", chị nói. 

Từ cảm giác ức chế ban đầu, chị dần nhận ra ý nghĩa của ti tỉ các quy tắc đó.

"Tôi thực sự ngạc nhiên khi thấy việc phân loại rác đã trở thành thói quen tự nhiên của tất cả người Nhật. Họ kiên nhẫn và tỉ mỉ trong từng hành động thường ngày, chứ không phải làm theo một khẩu hiệu hình thức nào đó.

Dần dần, với tôi, việc rửa sạch, lau khô, phân loại rác trước khi vứt bỏ cũng không còn quá phiền toái, mất nhiều thời gian nữa. Giờ đây, nếu không làm đúng quy trình, tôi lại thấy bứt rứt. Bởi mỗi người góp một chút công sức thì việc xử lý cả núi rác của cộng đồng, của đất nước mới trở nên nhẹ nhàng, hiệu quả", chị chia sẻ.

Vứt bỏ một chiếc vali phải tháo tung từng bộ phận

Sống ở Nhật 5 năm, anh Phan Văn Thịnh (30 tuổi) thừa nhận, điều khiến anh căng thẳng nhất trong sinh hoạt hàng ngày chính là mỗi lần phải xử lý rác cồng kềnh.

"Rác sinh hoạt hằng ngày thì không có gì khó, chỉ vài tháng là tôi đã quen cách thức xử lý. Nhưng với những món đồ lớn như vali thì thực sự phiền. Nhà chật, mua chiếc vali mới thì phải bỏ cái cũ. Ban đầu tôi cứ tưởng đó là rác tái chế nên mang đi vứt như bình thường, ai ngờ lại bị thông báo là làm sai quy định", anh kể.

Khi tìm hiểu, anh mới biết vali được xếp vào nhóm rác cồng kềnh, muốn vứt phải đăng ký trước với địa phương, trả phí, rồi chờ ngày thu gom. Thế nhưng ngay cả khi đã đăng ký, chấp nhận chi trả tiền, việc vẫn chưa xong xuôi.

"Khi tôi mang vali ra cơ sở xử lý, người ta lại bảo chưa thể nhận. Vì vali có phần vỏ cháy được, còn tay cầm và thanh bên trong làm bằng kim loại, khác chất liệu. Thế là tôi phải mang vali về tháo tung, tách riêng phần vỏ và phần kim loại. Hôm sau đem vỏ đi mới được xử lý, còn tay cầm thì phải giữ lại, chờ vứt bỏ vào hôm khác, và lại phải đăng ký trước với bên thu gom", anh kể.

Trải qua tình huống này, anh Thịnh không khỏi thở dài: "Thực sự phiền phức. Nhưng ở đâu lâu thì cũng quen dần. Phiền vẫn phiền nhưng không còn là cảm giác khó chịu, bất lực như những ngày đầu. Tôi hiểu vì sao người ta lại phải làm chặt chẽ đến thế". 

Những câu chuyện của chị Diệu Anh và anh Thịnh chỉ là hai trong số vô vàn trải nghiệm dở khóc dở cười của người lao động Việt khi sang Nhật. Dù có ở Nhật nhiều năm, đa phần người Việt chung nhận xét, quy tắc vứt rác nơi đây nổi tiếng khắt khe và chi tiết đến mức khó tưởng tượng.

Nơi đổ rác khó nhất thế giới

Tùy từng địa phương ở Nhật, cách phân loại có thể khác nhau, nhưng nhìn chung rác thường chia thành bốn nhóm chính:

Rác cháy được (moeru gomi): thức ăn thừa, giấy, vải, gỗ, lá cây…

Rác không cháy được (moenai gomi): kim loại nhỏ, thủy tinh, gốm, một số vật dụng khó đốt.

Rác tái chế (shigen gomi): giấy, báo, bìa các tông, chai PET, lon nhôm, chai thủy tinh… Những loại này bắt buộc phải rửa sạch, tháo nắp, để khô.

Rác cồng kềnh (sodai gomi): đồ gia dụng lớn như bàn ghế, nệm, vali, tủ, tivi… Người dân phải đăng ký trước với bên thu gom, trả phí và chờ ngày thu gom định kỳ.

Ngoài ra, còn có những quy định đặc biệt: pin, bóng đèn, thiết bị điện tử nhỏ thường được thu gom tại điểm riêng; các thiết bị điện tử lớn như tủ lạnh, máy giặt, điều hòa phải đưa đến cơ sở tái chế theo Luật tái chế thiết bị điện tử, nộp kèm phí xử lý.

Điểm cốt lõi trong hệ thống quy tắc đổ rác là "đúng ngày, đúng loại, đúng cách". Người dân phải dùng đúng túi rác do chính quyền quy định, để rác ra ngoài đúng thời gian (thường trước 8h sáng) và xử lý trước khi bỏ. Nếu vứt sai, rác sẽ bị trả lại kèm cảnh báo; trường hợp tái phạm hoặc cố tình vi phạm có thể bị phạt tiền, thậm chí xử lý theo luật môi trường.

Thói quen phân loại rác ở Nhật Bản hình thành từ thập niên 1970, khi lượng rác thải đô thị tăng vọt cùng với quá trình công nghiệp hóa. Đến năm 1991, Nhật ban hành Luật tái chế container và bao bì, mở đầu cho hệ thống phân loại chi tiết và đồng bộ trên toàn quốc. Sau đó, hàng loạt đạo luật khác về tái chế thiết bị điện tử, ô tô, nhựa… được bổ sung, khiến việc vứt rác trở thành một quy trình phức tạp, chặt chẽ buộc phải tuân thủ.

Ngày nay, Nhật được coi là một trong những quốc gia có quy định phân loại rác khắt khe và chi tiết nhất thế giới. Mỗi địa phương có sổ tay hướng dẫn riêng, người dân phải tuân thủ từng bước từ rửa sạch, tháo nắp, bóp dẹp cho đến đổ rác đúng ngày, đúng túi. Chính sự nghiêm ngặt ấy đã góp phần giúp Nhật Bản đạt tỷ lệ tái chế cao, giảm thiểu áp lực xử lý rác thải và xây dựng hình ảnh “quốc gia sạch sẽ” trong mắt bạn bè quốc tế.