László Krasznahorkai - bậc thầy kể chuyện của châu Âu

Ngày 9/10, nhà văn Hungary László Krasznahorkai được công bố thắng Nobel Văn học nhờ những trang viết "cuốn hút, hấp dẫn, thể hiện tầm nhìn sâu sắc giữa thời đại của nỗi sợ hãi về ngày tận thế, tái khẳng định sức mạnh của nghệ thuật".

Nhà văn sáng tác không quá nhiều nhưng được đánh giá cao với kỹ thuật viết, cách kể chuyện cầu kỳ, độc đáo. Trang National Book Review cho rằng ông sử dụng tài tình cách kể bằng cả ngôi thứ nhất và ngôi thứ ba, gợi lên nhiều sự hoài nghi với những chủ đề u ám. Ông khiến độc giả đặt câu hỏi và suy ngẫm về chủ nghĩa hiện thực và thế giới xung quanh.

Tác phẩm tiêu biểu của László Krasznahorkai là tiểu thuyết đầu tay Sátántango. Trong bài phỏng vấn với TheGuardian, ông cho biết chưa từng nghĩ sẽ trở thành nhà văn. Sau khi đọc Archäischer Torso Apollos của nhà thơ Áo Rilke ở tuổi 18 với thông điệp "Bạn phải thay đổi cuộc đời mình", ông đã trải nghiệm nhiều công việc ngắn hạn "ở đáy xã hội", trong đó có việc làm bảo vệ ở một nông trại.

Vào một đêm, ông có nhiệm vụ giữ lợn con để một người đàn ông thiến chúng. Ông miêu tả: "Ông ta cao lớn, mũi to, mặc một chiếc áo khoác rất dài và gần như không nói gì. Ông ta hoàn toàn không có cảm xúc". Việc chứng kiến người đàn ông xa lạ làm việc như một cái máy và nghe tiếng kêu đau đớn của đàn lợn đã tạo cảm hứng cho ông viết Sátántango.

Tác phẩm xuất bản năm 1985, lấy bối cảnh vùng nông thôn hẻo lánh - giống thị trấn nhỏ Gyula ở đông nam Hungary, nơi ông sinh ra. Tên của người nhà văn gặp đêm ấy - Irimias - trở thành tên nhân vật chính trong tiểu thuyết. Tác phẩm gây sốt trong nước và được bạn ông - nhà làm phim Béla Tarr - chuyển thể thành bộ phim dài bảy tiếng rưỡi vào năm 1994. Sátántango là bức tranh ảm đạm về đời sống nông thôn ở Hungary, bị náo động bởi gã tinh ranh Irimias. Hắn là một kẻ cơ hội, giỏi thao túng, nói dối và lợi dụng lòng tin để phục vụ mục đích riêng.

Trailer 'Satantango' của đạo diễn Béla Tarr

Krasznahorkai cho rằng Sátántango đến nay vẫn được độc giả đón nhận bởi bản chất thực dụng của xã hội không thay đổi. "Ai cũng muốn giàu có, ai cũng chỉ có một ước mơ, nhưng liệu chúng ta có thực sự đang mơ ước - tôi hỏi - liệu mục đích duy nhất trong cái mớ hỗn độn này có phải là có thật nhiều tiền không?".

Theo Tiến sĩ văn học Hà Thanh Vân, Satantango là biểu tượng cho phong cách văn chương của László Krasznahorkai, ngôn ngữ cuộn chảy như một dòng sông, đầy rẫy sự ám ảnh, tuyệt vọng đối với con người: "Tuy nhiên qua đó, tác giả muốn dùng ngôn ngữ và cả tư tưởng mang màu sắc triết học để chứng minh rằng văn chương vẫn có thể nhìn thấu sự sụp đổ của thế giới hiện đại và những giới hạn của con người".

Với The Melancholy of Resistance (1989), ông kể câu chuyện về một gánh xiếc kỳ quái, mang theo một con cá voi khổng lồ đã chết, được trưng bày trong một container. Đồng hành đoàn là một người đàn ông bí ẩn, không bao giờ lên tiếng nhưng đứng sau châm ngòi sự tà ác. Tác phẩm nói về việc lợi dụng nỗi sợ, sự vô cảm của con người để gieo rắc bạo loạn. TheNew Yorker nhận xét The Melancholy of Resistance là "một vở hài kịch về ngày tận thế".

Korin, nhân vật chính trong tác phẩm War and War (1999), là nhân viên lưu trữ ở tỉnh lẻ, đi từ ngoại ô Budapest, Hungary đến New York, Mỹ, để khám phá ý nghĩa một tập bản thảo bí ẩn. Theo Ủy ban Nobel, War and War (1999), với phong cách phiêu lưu mạo hiểm, là tiền đề của cuốn tiểu thuyết vĩ đại Baron Wenckheim’s Homecoming (2016).

Trong truyện, một quý tộc sau nhiều năm lưu vong trở về Hungary, khi đã tay trắng vì thói nghiện cờ bạc. Gã hy vọng được đoàn tụ với người yêu thuở nhỏ, bóng hình gã nhung nhớ nhiều năm. Trên đường đi, hắn lại đặt mạng sống của mình vào tay Dante, một tên vô lại được miêu tả như một phiên bản bẩn thỉu của Sancho Panza trong Don Quijote. Cao trào của cuốn tiểu thuyết là khi người dân địa phương tưởng vị quý tộc là kẻ giàu có lắm tiền, có thể giúp vực dậy ngôi làng đang chết. Sự lừa dối, ảo tưởng từ đó bủa vây gã.

Dù vậy văn chương của László Krasznahorkai phức tạp, khó đọc với nhiều câu dài, gần như không ngắt nghỉ, được dịch giả George Szirtes miêu tả "như dòng dung nham". Ông có trí nhớ tuyệt vời. Câu chữ tự động xuất hiện trong đầu ông "như trên màn hình máy tính". Ông trau chuốt mọi thứ trong tâm trí, trước khi viết chúng ra. Nhà văn ít dùng dấu chấm vì muốn mô phỏng giọng điệu tự nhiên của con người trong đời thường.

Dịch giả An Bình nói để hiểu văn ông, có lúc độc giả phải đánh dấu để chắp nối các câu, các đoạn. Lối viết này từng thấy ở một số tác giả khác như Mario Vargas Llosa, Claude Simon, Jon Fosse.

Nhà văn Uông Triều nhận định: "Tôi nghĩ để viết được kiểu văn này chính László Krasznahorkai phải mất công nhiều hơn các tác giả khác. Đọc văn ông cảm giác hơi mệt, như một món ăn công phu, nặng về cung cách chế biến cũng như cách thể hiện. Kỹ thuật này khá khó bắt chước vì nó đòi hỏi nỗ lực cũng như sự kiên trì rất lớn".

Nobel Văn học trao cho László Krasznahorkai làm hài lòng giới chuyên môn. Trước sự kiện, ông là ứng viên được truyền thông quốc tế kỳ vọng đoạt giải. Nhà văn Uông Triều, từng đọc cuốn Chiến tranh và Chiến tranh của László Krasznahorkai, cho biết: "Nobel đã quay về giá trị truyền thống, tôn vinh kỹ thuật và quyền lực của văn chương mà hầu như mọi người trông chờ vào một giải thưởng lớn". Tiến sĩ văn học Hà Thanh Vân cho rằng chiến thắng của ông gợi liên tưởng đến trường hợp của nhà văn Áo Elfriede Jelinek (chủ nhân Nobel Văn học 2004): ""Trong dòng văn học Trung Âu hậu chiến, Krasznahorkai và Jelinek đều dùng văn chương như công cụ để giải phẫu, phân tích sự sụp đổ của ý thức và tâm lý con người thời hiện đại".

Trong cuộc trò chuyện với đại diện Ủy ban Nobel ngày 9/10, László Krasznahorkai cho biết ông vẫn sáng tác ở tuổi 71, với cảm hứng bắt nguồn từ "sự cay đắng", nỗi buồn trước những biến động của tình hình thế giới. Ông nhắn nhủ độc giả đọc sách để có thêm sức mạnh vượt qua giai đoạn đầy thử thách này. "Nếu không có trí tưởng tượng, cuộc sống sẽ hoàn toàn khác đi. Việc đọc sách giúp chúng ta có thêm sức mạnh để vượt qua những thời khắc vô cùng khó khăn trên Trái Đất này", László Krasznahorkai nói.

Sau giai đoạn đỉnh cao với các tác phẩm chủ đề khải huyền, László Krasznahorkai đến Trung Quốc, Nhật Bản và tìm ra những góc nhìn mới về thế giới. Các vùng đất ở châu Á tạo chất liệu cho ông viết From the North by Hill, From the South by Lake, From the West by Roads, From the East by River, tràn ngập sự chiêm nghiệm về triết học, Phật pháp.

Dịch giả An Bình, người đang chuyển ngữ cuốn A Mountain to the North, a Lake to the South, Paths to the West, a River to the East, nhận xét trong tác phẩm của ông, cái đẹp trầm tích phương Đông được phô diễn tráng lệ, có phần choáng ngợp.

''Điều tôi yêu thích ở ông là cách kể chuyện, phô bày cái đẹp thuộc tầng tiềm thức. Nếu phải so sánh trực quan, có lẽ nó giống những thước phim của Tarkovsky. Giữa những hỗn loạn khôn ngớt, văn chương Krasznahorkai vút lên cái đẹp siêu thế, đôi khi làm tôi sởn gai ốc như khi đọc sách Khải huyền trong Tân ước'', dịch giả nói.

Hà Thu - Phương Linh