Mạch máu li ti như 'làn khói' trong não thúc đẩy đột quỵ

BS.CKI Nguyễn Tấn Sang, Khoa Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho biết Moyamoya là tình trạng các động mạch lớn ở đáy não, nhất là động mạch cảnh trong, hẹp dần hoặc tắc nghẽn. Khi dòng máu lên não bị cản trở, cơ thể sẽ hình thành các mạch máu phụ li ti quanh vùng tắc để bù lại lưu lượng máu thiếu hụt. Trên phim chụp mạch não, những mạch máu nhỏ, xoắn vặn này tạo thành một mạng lưới mờ nhạt, trông như "làn khói" trôi nổi, còn gọi là bệnh Moyamoya (tiếng Nhật có nghĩa là làn khói mờ ảo). Các mao mạch thay thế này không đủ sức nuôi não, rất dễ vỡ, dẫn đến nguy cơ cao bị đột quỵ thiếu máu não hoặc chảy máu não.

Thời gian qua Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh tiếp nhận điều trị một số trường hợp đột quỵ liên quan đến bệnh Moyamoya. Như bà Linh (58 tuổi) mắc Moyamoya thể xuất huyết - dạng nguy hiểm nhất. Bà đột ngột yếu liệt, chụp MRI 3 Tesla phát hiện hẹp đoạn cuối động mạch cảnh kèm vỡ tuần hoàn bàng hệ vùng hạch nền hai bên não. Còn chị Minh bị nhồi máu não do mắc Moyamoya thể hai bên kèm bất sản động mạch cảnh trong.

Cả hai bệnh nhân được phẫu thuật bắc cầu mạch máu trong - ngoài sọ nhằm tái lập tuần hoàn não, với sự hỗ trợ của kính vi phẫu tích hợp AI. Sau khi mạch được nối thông, máu từ ngoài sọ được dẫn vào sâu trong não, bù đắp lưu lượng máu thiếu hụt, giảm nguy cơ nhồi máu hoặc xuất huyết não tái phát.

Bệnh Moyamoya thường khởi phát âm thầm, triệu chứng thoáng qua và dễ nhầm lẫn với các rối loạn thần kinh khác. Người bệnh có thể gặp các cơn đau đầu, chóng mặt trong thời gian dài nhưng ở mức độ nhẹ nên chủ quan, không đi khám. Trường hợp nặng gây đau đầu nhiều, mất thăng bằng, tê yếu nửa người, rối loạn ngôn ngữ, co giật hoặc thay đổi hành vi. Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) do bệnh Moyamoya tái diễn nhiều lần là dấu hiệu cảnh báo đột quỵ, có thể để lại di chứng yếu liệt vĩnh viễn, suy giảm nhận thức, tử vong nếu không can thiệp kịp thời.

Bệnh Moyamoya là rối loạn mạch máu não, thường phổ biến hơn ở các quốc gia Đông Á như Hàn Quốc và Nhật Bản, nghiên cứu với tỷ lệ mắc khoảng 3/100.000 dân. Khoảng 10-15% bệnh nhân có tiền sử gia đình mắc bệnh, thường xuất hiện ở trẻ khoảng 5-10 tuổi và người lớn sau 40 tuổi. Ở người trẻ, bệnh thường biểu hiện bằng các cơn thiếu máu não thoáng qua hoặc nhồi máu não, trong khi người lớn có thể bị xuất huyết não hoặc kết hợp cả hai thể bệnh.

Bác sĩ Sang cho hay chụp CT sọ não thường quy khó phát hiện bệnh Moyamoya vì chỉ cho thấy hình ảnh nhu mô não và các tổn thương thứ phát như nhồi máu hoặc xuất huyết, không đánh giá được tình trạng hẹp, tắc động mạch hay sự hình thành mạng lưới mạch máu bất thường đặc trưng của bệnh. Để chẩn đoán chính xác, bác sĩ thường chỉ định các kỹ thuật hình ảnh chuyên sâu như MRI mạch máu, chụp mạch số hóa xóa nền (DSA). Trong một số trường hợp nghi ngờ có co giật, điện não đồ (EEG) cũng có thể được thực hiện nhằm phân biệt với các bệnh lý thần kinh khác có biểu hiện tương tự.

Tùy mức độ tiến triển và biểu hiện lâm sàng, bác sĩ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp. Các trường hợp nhẹ có thể được theo dõi, điều trị nội khoa; nếu nặng cần phẫu thuật bắc cầu động mạch não trong - ngoài sọ nhằm tái lập tuần hoàn não.

Bác sĩ Sang khuyến cáo người có biểu hiện bất thường như đau đầu kéo dài, tê yếu tay chân, nói ngọng thoáng qua hoặc chóng mặt không rõ nguyên nhân, người bệnh nên khám sớm tại chuyên khoa thần kinh. Phát hiện bệnh từ giai đoạn sớm giúp bác sĩ can thiệp đúng thời điểm, nâng cao hiệu quả điều trị, giảm nguy cơ đột quỵ và hạn chế tối đa di chứng nặng nề.

Lan Anh

*Tên người bệnh đã được thay đổi