Ngày học 12 tiếng để 'chạy đua' vào lớp 10 công lập

Bạn đồng nghiệp của tôi kể rằng con gái chị năm nay đang học lớp 9 tại một trường công lập ở Hà Nội. Những ngày gần đây, khi kỳ thi vào lớp 10 công lập năm 2026 chỉ còn khoảng sáu tháng nữa, lịch trình học tập của cháu gần như dày đặc từ sáng đến tối. Cháu học chính khóa từ 7h30 đến 16h15, rồi lại tiếp tục học ngoại khóa đến 18h30.

Khi trở về nhà lúc 19h, cháu chỉ kịp ăn một bữa tối vội vã trước khi lại bước vào buổi học gia sư từ 20h đến 22h30. Một lịch trình kín đặc như vậy không phải chuyện hiếm lạ mà đang trở thành "bình thường mới" với nhiều học sinh lớp 9 ở Hà Nội nói riêng và các đô thị lớn nói chung.

Nếu nhìn vào thực tế, kỳ thi vào lớp 10 công lập ngày nay còn gây áp lực lớn hơn cả thi đại học. Ở tuổi 14–15, các em đang trong giai đoạn hình thành nhân cách, tâm sinh lý chưa ổn định, nhưng lại phải mang trên vai sức nặng của một kỳ thi được coi là có tính "định đoạt tương lai". Tỷ lệ chọi ở một số trường công lập top đầu cao đến mức khiến cả phụ huynh lẫn học sinh choáng ngợp. Xét ở góc độ khách quan, đó là cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa hơn trăm nghìn học sinh chỉ để giành một suất vào trường công lập – một nhu cầu tối thiểu và chính đáng của bất kỳ gia đình nào.

Nhìn vào lịch học của học sinh, tôi không khỏi băn khoăn: liệu một đứa trẻ lớp 9 có thực sự cần phải học gần như 12–14 tiếng mỗi ngày? Và nếu chẳng may trượt vào lớp 10 công lập, các em có đáng bị coi là thất bại như cách xã hội vẫn vô tình ám thị? Khi người lớn liên tục truyền đi thông điệp rằng "nếu trượt thì coi như hỏng cả tương lai", trẻ con sẽ mang cảm giác sợ hãi, thấp thỏm, thậm chí mất niềm tin vào bản thân. Tâm lý này có thể để lại hậu quả lâu dài, ảnh hưởng đến sự phát triển cảm xúc và động lực học tập sau này.

Thực tế, vòng lặp áp lực ấy không chỉ đến từ gia đình hay nhà trường mà còn từ chính cơ chế tuyển sinh hiện hành. Việc các em phải thi tuyển gắt gao để được học tại một trường công lập khiến kỳ thi trở thành một cuộc "chạy đua" thực sự. Không ít phụ huynh buộc phải đầu tư đủ loại lớp học thêm, gia sư, khóa luyện đề với hy vọng con không bị tụt lại. Nhưng điều đáng nói là trẻ phải hy sinh tuổi thơ, sự nghỉ ngơi và cả niềm vui học tập để chạy đua theo một hệ thống quá tải.

>>Tôi sợ con lọt nhóm 48.000 học sinh trượt lớp 10 công lập

Có ý kiến cho rằng áp lực thi vào lớp 10 chỉ phản ánh sự nghiêm túc của giáo dục và sự cạnh tranh là điều tất yếu. Nhưng nhìn sâu hơn, chúng ta phải đặt câu hỏi: liệu sự cạnh tranh này có thực sự cần thiết ở cấp học phổ thông, khi mục tiêu cơ bản nhất của giáo dục là đảm bảo mọi trẻ đều được học tập, phát triển toàn diện và bình đẳng? Ở nhiều quốc gia, học sinh không phải thi tuyển để được học tiếp lên phổ thông. Họ được phân luồng mềm, được định hướng nghề nghiệp từ sớm, và không bị ép buộc phải đặt toàn bộ số phận vào một kỳ thi duy nhất.

Tôi cho rằng đã đến lúc cần nghiêm túc thay đổi sang một mô hình nhẹ nhàng hơn, phù hợp hơn với năng lực và tâm lý lứa tuổi. Một phương án có thể cân nhắc là xét tuyển dựa trên quá trình học tập ở cấp THCS kết hợp với định hướng phân luồng sau THCS, thay vì "đổ dồn" tất cả lên một kỳ thi duy nhất. Việc này không chỉ giảm áp lực lên học sinh mà còn giúp phụ huynh bớt căng thẳng, đồng thời giảm lãng phí trong xã hội khi quá nhiều gia đình phải đổ tiền vào luyện thi.

Bên cạnh đó, cần đầu tư để hệ thống trường ngoài công lập trở nên bình đẳng hơn về chất lượng và chi phí, giúp phụ huynh yên tâm lựa chọn hơn thay vì coi đó như "phương án bất đắc dĩ" khi trượt trường công. Khi sự chênh lệch giữa hai hệ thống không còn quá lớn, tâm lý "bằng mọi giá phải vào công lập" cũng sẽ dần giảm bớt.

Trẻ em không phải những cỗ máy làm bài tập, không phải những vận động viên đang thi đấu để giành một tấm vé duy nhất bước vào vòng tiếp theo. Các em cần có thời gian nghỉ ngơi, có những trải nghiệm đúng với lứa tuổi, và quan trọng nhất: được lớn lên trong sự khích lệ chứ không phải nỗi sợ hãi mang tên "trượt lớp 10".

Tôi mong rằng trong tương lai không xa, những đứa trẻ như con đồng nghiệp của mình sẽ không phải sống trong những ngày tháng đầy căng thẳng chỉ vì một kỳ thi. Tương lai của một đứa trẻ không thể bị quyết định bởi ba môn thi trong vài buổi sáng. Thước đo thành công của các em không phải là đỗ hay trượt, mà là khả năng phát triển, khả năng hạnh phúc và sự tự tin vào chính mình.

Khi xã hội thay đổi cách nhìn, khi hệ thống giáo dục cải thiện, khi mỗi phụ huynh dám bước lùi một bước để con bước lên một cách tự nhiên hơn, đó mới là lúc kỳ thi vào lớp 10 thôi còn là nỗi ám ảnh. Và khi ấy, những đứa trẻ lớp 9 sẽ được sống đúng với tuổi 15 – hồn nhiên, khỏe mạnh và đầy hy vọng.

BN