Nhiều lao động Nhật không dám kết hôn vì thu nhập thấp

Giữa những tòa nhà cao tầng ở trung tâm Tokyo (Nhật Bản), một người đàn ông 45 tuổi sống tại quận Kita cúi người nhìn chằm chằm vào điện thoại, tìm kiếm công việc mới.

Hiện anh làm nhân viên hợp đồng tại một trung tâm tổng đài với thu nhập khoảng 250.000 yên/tháng (tương đương 40 triệu đồng). Khoản tiền này không đủ chi tiêu, nên anh tranh thủ làm thêm các công việc ngắn hạn vào cuối tuần để bù đắp chi phi sinh hoạt.

Anh cho hay bản thân ra trường đúng lúc Nhật Bản rơi vào giai đoạn “băng giá việc làm”. Đó là thời điểm nền kinh tế trì trệ khiến cơ hội tìm việc giảm mạnh. Từ đó đến nay, anh đã thay đổi hơn 20 công việc khác nhau. Dù thích sự tự do, anh vẫn phải chật vật với cuộc sống hằng ngày.

“Tôi không có đủ khả năng để kết hôn hay sinh con. Bây giờ, bản thân đã thôi nghĩ đến chuyện đó”, anh nói.

Theo Bộ Nội vụ Nhật Bản, năm 2024 cả nước có khoảng 57,8 triệu người lao động, trong đó 21,26 triệu người (chiếm 37%) làm việc theo hình thức phi chính quy (hợp đồng ngắn hạn hoặc bán thời gian). Mức lương trung bình của nhóm lao động này chỉ bằng khoảng 70% so với lao động chính quy. Điều này thể hiện rõ sự chênh lệch về thu nhập.

Khoảng cách ấy còn ảnh hưởng đến chuyện hôn nhân. Báo cáo “Trẻ em Nhật Bản” mới nhất cho thấy trong nhóm nam giới 30–34 tuổi, có 56% người làm các công việc chính quy đã kết hôn, trong khi đó chỉ có 20% lao động phi chính quy lập gia đình. Ngoài ra, theo số liệu của Văn phòng Nội các, hơn 70% nam giới có thu nhập trên 5 triệu yên/năm đã kết hôn, còn nhóm có thu nhập dưới 3 triệu yên chiếm chưa tới 40%.

Không chỉ nam giới, phụ nữ tại Nhật Bản cũng đối mặt với khó khăn tương tự. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), tỷ lệ phụ nữ Nhật Bản trong độ tuổi 25–54 tham gia thị trường lao động đã tăng lên 80%. Tuy nhiên, phần lớn họ vẫn là lao động bán thời gian nên thu nhập trung bình thấp hơn nam giới khoảng 20%. Nhật Bản hiện nằm trong nhóm ba quốc gia có khoảng cách thu nhập giữa nam và nữ lớn nhất trong số 37 nước được OECD khảo sát năm 2022–2023.

Giáo sư Wakana Shuto (Đại học Rikkyo) lý giải rằng, ở châu Âu, tiền lương thường được tính theo công việc và ngành nghề. Nhờ có các quy định về mức lương tối thiểu theo ngành, nên cùng một công việc, lao động sẽ được trả mức lương tương đương nhau, hạn chế sự chênh lệch. Trong khi đó, Nhật Bản vẫn duy trì cơ chế việc làm trọn đời và trả lương theo thâm niên. Vì vậy, người lao động chính quy được tăng lương theo năm làm việc, còn người phi chính quy gần như không có thay đổi, khiến khoảng cách ngày càng lớn.

Trước thực trạng trên, Chính phủ Nhật Bản đang cố gắng cải thiện tình hình bằng cách hỗ trợ doanh nghiệp chuyển nhân viên phi chính quy sang chính quy; mở thêm các chương trình “học lại kỹ năng” (reskilling) cho nhóm này. Tuy nhiên, khảo sát mới nhất của Bộ Nội vụ cho thấy chỉ khoảng 10% lao động phi chính quy mong muốn được làm chính thức.

Giáo sư Shuto nhận định: “Muốn người trẻ có thể yên tâm kết hôn và sinh con, trước hết cần nâng thu nhập của lao động phi chính quy và thu hẹp khoảng cách đãi ngộ với lao động chính quy. Chính phủ nên xây dựng hệ thống đánh giá công bằng, trả lương theo năng lực và công việc thực tế, đồng thời tạo môi trường để người lao động phát huy hết khả năng của mình”.