Nỗi lo ChatGPT khiến sinh viên Việt ngày càng lười suy nghĩ

Liệu sự xuất hiện của AI có đang làm hỏng nền giáo dục hay không? Đó là câu hỏi đang thu hút được nhiều ý kiến tranh luận thời gian qua. Sự xuất hiện của các mô hình AI như ChatGPT đang tạo ra những thay đổi mạnh mẽ trong cách học, cách làm bài và cách tiếp cận kiến thức của sinh viên Việt Nam. Nhiều giảng viên chia sẻ rằng một bộ phận sinh viên có xu hướng để AI "làm hộ", dẫn tới tình trạng mất dần kỹ năng viết, phân tích và tư duy độc lập. Đây là thực tế không thể phủ nhận.

Tuy vậy, để nhìn nhận đầy đủ, cần phân biệt rõ giữa việc xem AI như công cụ hỗ trợ hay "cái nạng" để dựa dẫm, tôi cho rằng vấn đề không đơn thuần nằm ở sự xuất hiện của các công cụ như ChatGPT, mà ở cách sinh viên và cả nhà trường tiếp cận công nghệ này.

Nhiều năm qua, sinh viên Việt vẫn đối mặt với các hạn chế quen thuộc: học nặng lý thuyết, ít phản biện, ít thực hành và thiếu môi trường để mày mò, thử nghiệm. Khi bài tập mang tính lặp lại hoặc mang tính "thủ tục", người học dễ chọn giải pháp nhanh nhất: giao cho AI viết thay. Hiện tượng copy nguyên văn từ ChatGPT vì thế không chỉ phản ánh sự lười biếng nhất thời, mà cho thấy khoảng trống trong kỹ năng tự học và tự tạo lập tri thức – điều vốn đã tồn tại trước cả thời đại AI.

Trên thế giới, AI đang được sử dụng như trợ lý học tập: tóm tắt nội dung, giải thích bài giảng, tạo đề cương, hỗ trợ nghiên cứu tài liệu. Sinh viên biết khai thác đúng cách thường tiến bộ nhanh hơn, tư duy sâu hơn và chủ động hơn. Ngược lại, khi người học dùng AI để "tạo sản phẩm cuối cùng" mà không trải qua quá trình suy nghĩ, kỹ năng ngôn ngữ và lập luận dễ suy giảm. Đây không phải lỗi của công nghệ mà là cách sử dụng thiếu định hướng.

>>'Học Toán nhiều làm gì khi đã có AI?'

Một số giảng viên cho rằng việc ỷ lại vào AI đang khiến sinh viên hoang mang khi bước vào kỳ thi hoặc thuyết trình, nơi công nghệ không thể thay thế. Nhưng thực tế, vấn đề là các phương thức đánh giá truyền thống chưa bắt kịp sự phát triển của AI.

Những dạng bài tập dễ bị công cụ trả lời thay như phân tích chung chung, viết đoạn cảm nghĩ, hay tổng hợp lý thuyết, khiến việc sao chép trở nên quá dễ dàng. Điều này đặt ra yêu cầu mới cho giảng viên: đổi cách giao bài, đổi cách đánh giá. Ví dụ: yêu cầu sinh viên trình bày trực tiếp; nộp kèm bản nháp để chứng minh quá trình hình thành ý tưởng; làm bài dựa trên trải nghiệm thực tế, dữ liệu thực; ưu tiên thảo luận, phản biện và xử lý tình huống... Những nhiệm vụ này AI không thể làm thay.

Nhiều đại học quốc tế đã đưa "AI Literacy" – kỹ năng sử dụng AI – thành môn bắt buộc. Sinh viên phải ghi rõ phần nào được hỗ trợ bởi AI, phần nào là tư duy cá nhân, đồng thời chịu trách nhiệm về sản phẩm cuối cùng. Đây có thể là hướng đi Việt Nam cần xem xét, thay vì cố gắng né tránh, quay lại thời chưa có AI.

ChatGPT hay các công cụ AI không phải là nguyên nhân khiến sinh viên yếu đi. Chúng chỉ làm rõ sự thật: người học thiếu nền tảng tự học sẽ dễ bị công nghệ nuốt chửng; còn người có tư duy tốt sẽ học nhanh và hiệu quả hơn nhờ công nghệ. Thách thức hiện nay không phải là "ngăn sinh viên dùng AI", mà là giúp họ sử dụng AI đúng cách, để mở rộng tư duy thay vì thay thế tư duy. Công nghệ không làm mất đi năng lực của con người. Chỉ có sự phụ thuộc mù quáng mới khiến năng lực ấy không thể phát triển.

Phúc Nhân Thiên Kiệt