Phạt tiền kẻ ngoại tình

"Em giữ, nhưng không nổi", cô kể với tôi. Hậu đã nín lặng, tự bịt tai che mắt như không biết, không nghe chuyện chồng dan díu với cô thứ nhất rồi cô thứ hai. Nín cho êm nhà, cho con có cha, cho gia đình hai bên khỏi mang tiếng. Nhưng đến ngày cô thứ ba sinh con, Hậu chỉ biết ngăn mình đừng khóc - giữ lại nước mắt như giữ chút tự trọng cuối cùng trước mặt mẹ chồng, khi bà thốt ra câu đó.

Đơn đã đệ lên tòa. Thời gian chờ đợi, Hậu lặng lẽ sắp xếp lại mọi thứ cho cuộc sống mới mà cô mong sẽ có cả hai đứa con bên cạnh. Nhưng trước hết, Hậu cần chiến thắng trong trận vật lộn cuối cùng của cuộc hôn nhân thất bại: giành quyền nuôi hai con.

Ly hôn không chỉ là chuyện của hai người sau cánh cửa đóng kín trong mỗi căn nhà, mà luôn là vấn đề quan tâm của cả xã hội, trước những hệ lụy mà sự tan vỡ có thể mang đến. Trước thực trạng hơn 60.000 vụ ly hôn, tương đương 30% tổng số cặp kết hôn mỗi năm, đại biểu Quốc hội thậm chí còn đề xuất giao chỉ tiêu hòa giải cho thẩm phán, với kỳ vọng giảm tỷ lệ này.

Thống kê của Viện nghiên cứu Gia đình và Giới chỉ ra, chưa đến 30% các ly hôn có nguyên nhân do ngoại tình. "Thực tế phải cao hơn nhiều. Em cũng chỉ ghi trong đơn là "khác biệt về lối sống". Tôi hỏi vì sao, Hậu nói: "Làm gì có bằng chứng?".

Theo Nghị định 82/2020, nhóm hành vi liên quan đến ngoại tình bị phạt hành chính từ 3-5 triệu đồng. Bộ Tư pháp đang trong quá trình soạn thảo dự thảo nghị định mới quy định hành vi vi phạm, hình thức và mức xử phạt trong từng lĩnh vực: bổ trợ tư pháp, hành chính tư pháp, hôn nhân và gia đình... Mức phạt với các hành vi ngoại tình dự kiến được nâng lên mức 5-10 triệu đồng.

Đây dù sao cũng là tín hiệu tích cực cho thấy pháp luật đã nhìn nhận rõ hơn tổn thương mà hành vi ngoại tình gây ra. Nhưng Hậu dường như không mấy quan tâm đến con số. "Ít nhất ba cuộc ngoại tình, Nhà nước có phạt được đồng nào đâu?". "Bao nhiêu tiền thì mua được sự phản bội?", Hậu đặt ra những câu hỏi liên tiếp.

Tôi giải thích rằng bên cạnh phạt hành chính, ngoại tình có thể bị xử lý hình sự theo Điều 182 Bộ luật Hình sự 2015 (Tội vi phạm chế độ một vợ, một chồng) nếu gây ra hậu quả nghiêm trọng, chẳng hạn: làm cho quan hệ hôn nhân của một hoặc hai bên dẫn đến ly hôn; làm cho vợ/chồng/con của bên liên quan tự sát...

Nhưng tôi cũng phải thừa nhận, khả năng hình sự hóa hiếm khi xảy ra, do những khó khăn trong việc thu thập bằng cớ chứng minh hậu quả.

Cách xử lý tội ngoại tình ở mỗi quốc gia một khác. Một số nước Hồi giáo, ngoại tình là trọng tội, có thể bị xử lý hình sự, hoặc bị áp dụng các hình phạt nghiêm khắc như phạt roi, ném đá... Nhưng phần lớn các quốc gia tiên tiến ngày nay lưu ý nhiều hơn đến khía cạnh quyền riêng tư, đời sống cá nhân khi giải quyết chuyện ngoại tình, và chuyển sang xem đây là vấn đề dân sự, hôn nhân (trừ khi gây hậu quả nghiêm trọng). Ngoại tình vì thế được xử lý giới hạn trong ly hôn, phân chia tài sản, phân định quyền nuôi con...

Tôi tin đây mới là điểm mà các nhà làm chính sách ở Việt Nam cần nghiên cứu kỹ hơn, để pháp luật trở thành điểm tựa, bảo vệ chính đáng cho bên tổn hại trong các cuộc ngoại tình. Phạt hành chính 5-10 triệu đồng, thậm chí gấp nhiều lần như thế, cũng khó bù đắp nỗi đau khi niềm tin bị phản bội, không níu kéo được những cuộc hôn nhân đã đổ vỡ.

Pháp luật cần tạo ra những cơ chế mạnh và những hướng dẫn khả thi hơn để bảo vệ người bị phản bội bằng việc đảm bảo hơn quyền lợi của họ trong các cuộc chiến ly hôn. Tăng mức phạt là điều đáng ghi nhận, nhưng quan trọng hơn là tạo thuận lợi về cơ chế chứng minh, và quy định chế tài rõ ràng về quyền nuôi con, về phân chia tài sản chung, giám sát trách nhiệm thực thi của người vi phạm.

Nhiều quốc gia có cơ chế bồi thường dân sự hoặc phân chia tài sản theo hướng bất lợi đối với người vi phạm - điều mà quy định của pháp luật Việt Nam không thiếu nhưng còn khó thực thi.

Tội ngoại tình ở Việt Nam hiện bị xử phạt hành chính, được dùng làm căn cứ buộc lỗi khi ly hôn và bị coi là yếu tố bất lợi khi ra tòa. Điều 59, Luật Hôn nhân và Gia đình quy định, khi ly hôn, tài sản chung của vợ chồng được chia đôi, nhưng có tính đến nhiều yếu tố, trong đó có lỗi vi phạm quyền nghĩa vụ vợ chồng. Tòa án sẽ căn cứ vào mức độ vi phạm để điều chỉnh tỷ lệ chia.

Trên thực tế, không dễ dàng để giành được lợi thế trong ly hôn. Việc chứng minh ngoại tình không chỉ dừng ở những hình ảnh thân mật hay tin nhắn tình cảm. Pháp luật yêu cầu xác định được hành vi "chung sống như vợ chồng" hoặc một mối quan hệ ngoài hôn nhân đủ nghiêm trọng để làm hôn nhân rạn vỡ. Điều này đòi hỏi bằng chứng về sự gắn bó thực tế như việc sống chung, chi tiêu cho nhau, hay sự thừa nhận của những người xung quanh.

Hậu vì vậy, sau nhiều ngần ngừ, đã quyết định không đưa lý do ngoại tình vào đơn đề nghị ly hôn.

Vì vậy, ngoài việc tăng mức phạt hành chính - vốn cũng ở mức rất thấp, ít có giá trị và tác động thực tế, điều quan trọng là tạo ra các cơ chế bù đắp quyền lợi rõ ràng và thiết thực hơn cho bên bị hại trong một cuộc ngoại tình.

Điều người bị phản bội cần không phải là một quyết định xử phạt, mà là sự bảo đảm công bằng khi họ bước ra khỏi hôn nhân.

Lưu Đình Long