Phụ huynh bối rối vì quy định 'cấm ép con học'

Nỗi băn khoăn của nhiều gia đình xuất hiện khi Nghị định 282/2025/NĐ-CP (về xử phạt vi phạm hành chính trong nhiều lĩnh vực, có hiệu lực từ 15/12) được công bố. Theo Điều 40, hành vi cưỡng ép thành viên gia đình "học tập quá sức" sẽ bị phạt tiền từ 5 đến 10 triệu đồng.

"Nếu phạt tội ép con học, chắc tôi bán nhà đi cũng không đủ tiền nộp", chị Thu Thảo ở Hà Nội nói nửa đùa nửa thật.

Tối nào người phụ nữ 35 tuổi cũng phải "đánh vật" với cậu con trai lớp 2 đến gần nửa đêm để hoàn thành số bài tập cô giáo nhắn vào điện thoại bố mẹ. "Không kè kè bên cạnh, nó sẽ chẳng viết được dòng nào", chị nói. Khi bị ép, cậu bé con chị chỉ làm cho xong, viết vội. Chị yêu cầu con viết lại cho chỉn chu, thời gian học vì thế thường kéo dài. "Con khóc đòi đi ngủ, mẹ thì gầm lên như hổ".

Từng có lúc chị Thảo thử "buông", kết quả là nhận được tin nhắn riêng của cô giáo, đề nghị phụ huynh "cần sát sao, đốc thúc con nhiều hơn nữa". "Muốn tôi không ép con, cô giáo phải giao bài ít lại", chị nói.

Tại Nghệ An, chị Nguyễn Hạnh Phúc, 34 tuổi, cũng hoang mang. "Đang đọc bài báo về Nghị định 282, con gái bước vào là tôi tắt vội, sợ nó biết rồi lấy cớ không học", chị kể.

Con gái chị chỉ thích chơi, mỗi khi phải ngồi vào bàn học lại than mệt hoặc đau đầu. "Nếu biết có luật này, chắc nó giả ngất rồi gọi công an phạt mẹ mất", chị nói.

Điều khiến các phụ huynh bối rối nhất là không biết thế nào được xem là "học quá sức". "Mỗi đứa một khả năng. Con tôi không la mắng thì không động bút. Nếu vì vậy mà bị phạt, lương tôi chắc không đủ nộp", chị Phúc nói.

Trên mạng xã hội, một cuộc thảo luận về quy định này thu hút hơn 4.500 bình luận. Nhiều ý kiến cho rằng "trước khi phạt phụ huynh, phải phạt thầy cô giao bài quá nhiều".

Nhưng không thể phủ nhận thực trạng "cha mẹ là nguyên nhân hàng đầu gây căng thẳng tâm lý học sinh". Một khảo sát được thực hiện trong ba năm với hơn 600 học sinh THCS, cho thấy mức độ stress của trẻ tăng tỷ lệ thuận với trình độ học vấn và kỳ vọng của cha mẹ, đặc biệt là của người cha – khi đặt mục tiêu càng cao, con càng dễ rơi vào lo âu và sợ thất bại.

Nghiên cứu của Quỹ Thanh thiếu niên và Nhi đồng Liên Hợp Quốc tại Việt Nam (UNICEF Việt Nam) năm 2021 cũng ghi nhận nhiều học sinh mệt mỏi, sợ cha mẹ thất vọng khi không đạt thành tích như mong đợi.

Nhưng ông Lê Hoàng Phong, nghiên cứu sinh ngành Lãnh đạo giáo dục tại University College London (UCL), cho rằng cho rằng bị ép học chỉ quyết định nguồn gốc của động lực, không quyết định kết quả. Ông cho rằng cha mẹ ép con không phải vì không yêu thương, mà vì "bất an trong xã hội đo giá trị bằng điểm số".

Theo ông Phong, động lực học thật sự phải được đánh thức từ bên trong, thay vì ra lệnh. Các nhà tâm lý gọi đây là "Thuyết Tự Quyết" (Self-Determination Theory).

"Quy định không nên chỉ răn đe, mà cần tái thiết niềm tin, giúp cha mẹ hiểu tình yêu thật sự không nằm ở chỗ con học bao nhiêu, mà ở chỗ con cảm thấy an toàn khi học", anh nói.

Chuyên gia cảnh báo rủi ro nếu áp dụng quy định cực đoan, bởi áp lực học tập là sản phẩm của cả hệ giá trị xã hội, không chỉ từ gia đình. Ở Trung Quốc hay Singapore, điểm số là "giấy thông hành", khiến cha mẹ vô tình nhân lên áp lực. Ngược lại, Anh, Mỹ đầu tư cho giáo dục cảm xúc (SEL) và đào tạo cha mẹ (parenting education) để họ đồng hành hiệu quả hơn.

Tiến sĩ Cherry Vũ (Vũ Anh Đào), tác giả sách Con mình chẳng lẽ lại 'vứt'?, hiện sống tại New Zealand, nhìn nhận quy định mới còn cứng nhắc, nhưng ủng hộ tinh thần ngăn chặn bạo hành tinh thần, gồm cả ép học.

Tại New Zealand, phúc lợi tinh thần (wellbeing) của trẻ luôn được đặt lên hàng đầu. Nếu trẻ có dấu hiệu bị áp lực, nhà trường và tổ chức bảo vệ trẻ em sẽ can thiệp.

"Phần lớn cha mẹ không cố ý làm hại con, họ chỉ chưa nhận ra ‘yêu thương bằng kỳ vọng’ có thể trở thành gánh nặng. Các quy định nên chú trọng giáo dục, hỗ trợ cha mẹ thay vì chỉ trừng phạt", tiến sĩ Ngọc nói.

Luật sư Trần Thị Ngọc Nữ, Trưởng văn phòng Luật sư Trí Việt (TP HCM), cho biết Nghị định 282 sẽ sớm có thông tư hướng dẫn để làm rõ khái niệm "học quá sức", giúp các bên hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình.

Dù vậy, chị Phúc ở Nghệ An vẫn thấy sợ. "Giờ trong chính nhà mình, muốn con mình tốt lên mà cũng bị phạt tiền", chị băn khoăn.

Phạm Nga