'Sinh viên lớp tôi kiệt sức vì vào học từ 7h sáng'

Trời Hà Nội mùa đông vẫn còn tối mờ khi tôi rời nhà lúc 6h sáng để kịp giờ dạy tiết đầu ở một trường cao đẳng. Đồng hồ báo thức reo từ 5h15, tôi choàng dậy, vệ sinh cá nhân, ăn bánh, uống sữa, đúng 6 h mở cửa ra khỏi nhà. Ngoài đường, sương còn phủ trắng, vài chiếc xe buýt sớm lặng lẽ đi qua những con phố vắng. Lúc ấy, thành phố dường như chưa thực sự thức dậy, nhưng tôi cùng hàng nghìn sinh viên đã bắt đầu một ngày mới.

Tôi có thói quen đến lớp sớm 15 phút, phần vì muốn kiểm tra thiết bị, phần vì muốn đón sinh viên bằng một nụ cười đầu ngày. Nhưng khi mở cửa phòng học lúc 6h45, tôi thường bắt gặp một khung cảnh lặng lẽ: vài sinh viên ngồi gục đầu trên bàn, vài em vẫn đang ngáp dài, ánh mắt lờ đờ nhìn ra ngoài trời còn nhờ nhờ sương. Những khuôn mặt trẻ trung ấy, đáng lẽ phải rạng rỡ và hứng khởi, lại trông mệt mỏi đến tội nghiệp. Lớp học im ắng, thỉnh thoảng chỉ nghe tiếng gió thổi qua ô cửa sổ hoặc tiếng giày ai đó đi muộn khẽ vang lên trong hành lang.

Tôi vẫn bắt đầu giờ học đúng 7 giờ, nhưng thật khó để khơi dậy năng lượng từ những người vừa mới rời giấc ngủ chưa đầy tám tiếng đồng hồ. Tôi hiểu, nhiều sinh viên phải rời ký túc xá hay nhà trọ từ 6h sáng, vội vã ăn chiếc bánh mì trên xe buýt, vừa đi vừa cố mở mắt. Có em tâm sự, buổi tối học thêm hoặc làm thêm đến 11-12h khuya mới về, sáng lại dậy sớm, chỉ mong không đến muộn để bị điểm danh. Tôi nhìn những gương mặt còn ngái ngủ đó mà thương. Việc học, đáng lẽ là hành trình khám phá tri thức, lại trở thành một cuộc vật lộn với cơn buồn ngủ và sự mệt mỏi.

Gần đây, khi đọc thông tin về việc trường Đại học Công Thương TP HCM tổ chức học từ 6h30 sáng, tôi thật sự trăn trở. Lý do được đưa ra nghe có vẻ hợp lý: tận dụng tối đa cơ sở vật chất, tránh quá tải phòng học. Nhưng liệu việc "tận dụng" ấy có đang khiến sinh viên và cả giảng viên bị kiệt sức? Nhiều sinh viên bày tỏ rằng họ quá mệt, không kịp ăn sáng, lên lớp mà đầu óc vẫn "chưa bật công tắc". Có em đến tiết hai mới tỉnh ngủ, còn tiết đầu gần như chỉ nghe tiếng giảng viên vang vọng trong không khí. Tôi tin, đó cũng là cảm giác quen thuộc với rất nhiều sinh viên mà tôi gặp hàng tuần.

>>Tôi thương học sinh Hà Nội phải đi học thứ bảy

Là giảng viên thỉnh giảng ở một số trường đại học và cao đẳng tại Hà Nội, tôi có cơ hội quan sát rất rõ nhịp học của sinh viên hiện nay. Một tuần tôi thường dạy cả ngày thứ bảy - 10 tiết liên tục, từ 7h sáng đến 5 giờ chiều. Để kịp giờ, tôi phải rời nhà từ 6h sáng, về đến nhà thường là 6 giờ chiều. Đó là một hành trình dài 12 tiếng, trong đó có những giờ giảng, giờ nghỉ trưa ngắn ngủi, giờ ra chơi.

Có những buổi sáng mùa đông, tôi đi qua những con phố vẫn còn đèn đường vàng vọt, lòng thầm nghĩ: "Mình đang đi dạy hay đang đi làm ca đêm?". Thật may, tình yêu nghề vẫn giữ cho tôi năng lượng. Nnhưng không ít lần, khi nhìn lớp học im phăng phắc lúc 7h sáng, tôi tự hỏi: "Nếu chính người trưởng thành như mình còn thấy mệt, thì sinh viên trẻ kia làm sao có thể hứng khởi tiếp thu kiến thức?".

Thực tế, xếp lịch học sớm vốn không mới. Ở nhiều trường đại học tại Việt Nam, tiết một thường bắt đầu từ 7h sáng. Nhưng khi đẩy lên 6h30, mọi thứ trở nên khó khăn hơn. Không chỉ sinh viên, mà cả giảng viên - đặc biệt là những người sống xa trường - cũng phải đánh đổi giấc ngủ, sức khỏe và tinh thần. Sự căng thẳng kéo dài ấy không thể không để lại hậu quả: giờ giảng trở nên nặng nề, sinh viên ít tương tác, chất lượng học tập khó đạt như kỳ vọng.

Tôi từng quan sát thấy, những tiết học buổi sáng sớm luôn là những tiết ít sôi nổi nhất. Sinh viên ngồi yên, ít phát biểu, thậm chí không ghi chép. Cùng một bài giảng, nếu được dạy vào khung 8h hoặc 9h, không khí lại khác hẳn: các em tươi tỉnh, nói cười, phản biện sôi nổi. Có thể vì khi ấy, nhịp sinh học đã thực sự "bắt sóng". Con người không phải cỗ máy, không thể chỉ vì lịch dạy thuận tiện cho nhà trường mà ép mình hoạt động trái quy luật tự nhiên. Một cơ thể thiếu ngủ sẽ kéo theo một tinh thần trì trệ, và một lớp học buồn ngủ thì khó có thể gọi là môi trường tri thức đúng nghĩa.

Tôi nhớ, khi con gái mình - hiện đang học ngành Tâm lý học tại Đại học Erasmus Rotterdam (Hà Lan) - kể về lịch học, tôi đã ngạc nhiên đến mức bật cười. Ở đó, sinh viên bắt đầu học lúc 9h sáng, mỗi ngày chỉ có một hoặc hai ca học, mỗi ca kéo dài 2-3 tiếng. Một tuần, con tôi lên lớp bốn ngày. Nhưng điều quan trọng là: lên lớp không phải để nghe giảng viên "dạy", mà để trao đổi, thảo luận về những nội dung đã tự học ở nhà. Sinh viên phải chủ động đọc tài liệu, nghiên cứu trước, rồi đến lớp để hỏi, để phản biện, để trình bày kết quả tìm hiểu của mình. Giảng viên chỉ là người hướng dẫn, người mở đường.

Khi nghe con nói, tôi chợt nhận ra sự khác biệt lớn giữa cách tổ chức học tập của Việt Nam. Ở nước ta, sinh viên học kín tuần, lên lớp từ sáng đến chiều, gần như không có thời gian cho tự học thực chất. Việc học trở nên nặng nề, thụ động. Trong khi đó, ở nhiều nước có nền giáo dục phát triển, thời gian lên lớp ít nhưng chất lượng cao, còn phần lớn thời gian được dành cho đọc sách, viết bài luận, làm việc nhóm, hoặc tự học tại thư viện. Nhờ thế, sinh viên không chỉ học kiến thức, mà còn rèn được kỹ năng tự nghiên cứu, tư duy phản biện - điều mà môi trường học từ 6h30 sáng chắc chắn không thể khuyến khích.

Khi tôi chia sẻ sự khác biệt ấy với đồng nghiệp, nhiều người cười: "Ở mình phải tận dụng phòng học thôi, thiếu cơ sở vật chất mà". Tôi hiểu lý do ấy, nhưng tôi cũng hiểu rằng, tận dụng không nên đồng nghĩa với kiệt sức. Giáo dục là lĩnh vực đầu tư cho con người, không thể chỉ tính toán bằng công suất phòng học hay số tiết giảng. Một tiết học mà sinh viên lơ mơ vì thiếu ngủ, giảng viên nói mà người nghe không còn khả năng tiếp nhận, thì dù có tận dụng đủ 24 tiếng mỗi ngày, chúng ta vẫn đang lãng phí năng lượng, trí tuệ và cả niềm hứng khởi học tập.

Nhiều sinh viên tâm sự với tôi rằng, các em cảm thấy việc học ở đại học ngày càng nặng nề. Lịch học dày đặc, tiết học bắt đầu quá sớm, khiến nhiều em không còn thời gian cho hoạt động ngoại khóa, nghiên cứu, hay đơn giản là nghỉ ngơi. Có em thừa nhận, tối nào cũng phải học bài đến khuya, sáng lại dậy sớm đi học, nên lúc nào cũng trong trạng thái "thiếu pin". Em khác than rằng, sáng nào cũng phải chạy xe máy vội vã trong sương sớm, đến trường là người lạnh cóng, mà chưa kịp ăn sáng đã phải vào học. Tất cả những điều nhỏ nhặt đó, khi cộng lại, đủ để làm giảm chất lượng học tập và sức khỏe tinh thần của một thế hệ.

>>Tôi thương học sinh phải tựu trường từ đầu tháng 8

Tôi từng chứng kiến không ít sinh viên gục xuống bàn khi thầy cô giảng bài, không phải vì chán, mà vì mệt. Chúng ta nói nhiều về đổi mới giáo dục, về đào tạo nhân lực chất lượng cao, nhưng đôi khi, ta quên rằng nền tảng của mọi đổi mới phải bắt đầu từ điều căn bản nhất: cho con người được học trong điều kiện phù hợp với nhịp sống tự nhiên của họ.

Tôi tin rằng, một ngày học hiệu quả không phụ thuộc vào việc bắt đầu sớm hay muộn, mà phụ thuộc vào cách chúng ta tổ chức nội dung và phương pháp học. Nếu sinh viên được học ít hơn nhưng sâu hơn, được trao quyền chủ động, được khuyến khích tự học thì việc lên lớp chỉ là phần nhỏ trong hành trình học tập. Khi đó, nhà trường không cần phải "tận dụng" phòng học đến mức 6h30 sáng vẫn còn lớp, mà có thể tối ưu bằng chính cách thiết kế chương trình.

Tôi mong rằng, các trường đại học sẽ nhìn nhận vấn đề này với sự cởi mở hơn. Chúng ta hoàn toàn có thể lùi giờ học một chút từ 8 giờ hoặc muộn hơn một chút mà vẫn đảm bảo thời lượng giảng dạy. Có thể tăng thời gian tự học, nghiên cứu, thay vì dạy tràn kín tuần. Khi sinh viên có thêm thời gian tự chủ, họ sẽ học sâu hơn, sống cân bằng hơn, và yêu việc học hơn. Giáo dục, sau cùng, không phải là cuộc chạy đua về thời gian, mà là hành trình bền bỉ để khơi mở tri thức và lòng yêu học hỏi.

Vũ Thị Minh Huyền