Tiếng nói từ cộng đồng du học sinh

Trong đó, nhóm du học sinh và trí thức trẻ Việt Nam ở nước ngoài – những người đang học tập, làm việc trong các trung tâm khoa học, công nghệ, giáo dục hàng đầu – cho thấy họ không chỉ theo dõi sát những định hướng lớn của đất nước, mà còn mong muốn được góp tiếng nói chuyên môn, cụ thể và có địa chỉ.

Từ Đức: Cần “đo đếm” đúng đóng góp của người Việt ở nước ngoài

Nhóm 11 đảng viên thuộc Chi bộ Lưu học sinh Berlin – Potsdam đã gửi về nước một bộ đóng góp ý kiến cho Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng khá toàn diện, bao quát nhiều lĩnh vực từ kinh tế, khoa học – công nghệ đến thể chế và an sinh.

Đáng chú ý, Tiến sĩ Dương Trung Nghĩa - chuyên gia của Trung tâm Nghiên cứu quốc gia Đức về trí tuệ nhân tạo (AI), nêu ra một vấn đề thường được nhắc đến ở mức khái quát trong các kỳ văn kiện trước: vai trò của người Việt Nam ở nước ngoài trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và trong chu trình “tuần hoàn chất xám”. Theo ông, phần đánh giá kết quả thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII và 40 năm đổi mới trong Dự thảo Văn kiện vẫn thiên về các chỉ số trong nước, thiếu những chỉ số phản ánh dòng tri thức, đầu tư tri thức và hợp tác nghiên cứu từ cộng đồng chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài. Nếu kiều hối tài chính đã được thống kê khá đầy đủ, thì “kiều hối tri thức” – tức đóng góp thông qua các bài báo đồng tác giả, hội đồng khoa học, công trình nghiên cứu chung, hay kết nối chuỗi cung ứng công nghệ – vẫn chưa được lượng hóa.

TS Dương Trung Nghĩa đề xuất Văn kiện nên bổ sung một bộ chỉ số riêng về “Việt kiều – Đổi mới”, chẳng hạn như: số công trình khoa học đồng tác giả trong – ngoài nước, số nhiệm kỳ kiêm nhiệm của chuyên gia kiều bào tại các trường/viện trong nước, giá trị kiều hối chuyển sang đầu tư tri thức hoặc chuyển giao công nghệ; đồng thời “bản đồ hóa” đội ngũ kiều bào để biết Việt Nam đang có những chuyên gia ở đâu, trong lĩnh vực nào. Cách tiếp cận này không chỉ nhằm ghi nhận đóng góp, mà quan trọng hơn là tạo cơ sở để hoạch định chính sách thu hút nhân tài người Việt ở nước ngoài một cách có mục tiêu, tránh tình trạng kêu gọi chung chung.

Một chi tiết khác cũng được TS Dương Trung Nghĩa lưu ý là Văn kiện cần có đối sánh quốc tế rõ hơn khi đánh giá về năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) hay hệ số vốn-sản lượng biên (ICOR). Ngoài ra, đối với nội dung về quan điểm, mục tiêu xây dựng, phát triển đất nước trong giai đoạn mới, cần xác định rõ trọng tâm phát triển trí tuệ nhân tạo (AI), coi chuyển đổi số là động lực chủ đạo, tiến tới xây dựng Luật Chuyển đổi số.

Một ý kiến khác của anh Hà Sơn Hải - thành viên Chi bộ Berlin – Potsdam, hiện làm việc tại Công ty kiểm toán tài chính KPMG (Đức). Anh Hải cho rằng Dự thảo Văn kiện đã đặt chuyển đổi số, khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo ở vị trí cao, phản ánh tư duy điều hành của Đảng đang dịch chuyển theo hướng lấy kinh tế số làm động lực. Tuy nhiên, theo anh, nội dung về an toàn dữ liệu cá nhân – nền tảng để kinh tế số phát triển bền vững – vẫn còn mờ nhạt.

Từ kinh nghiệm thực tiễn tại châu Âu, anh Hà Sơn Hải gợi ý Việt Nam có thể tham khảo Quy định Bảo vệ dữ liệu chung (GDPR) của Liên minh châu Âu (EU) năm 2016 để xây dựng khung pháp lý tương thích và đủ mạnh nhằm bảo vệ công dân trước tình trạng lộ, bán dữ liệu cá nhân. Tuy nhiên, anh nhấn mạnh cần nội luật hóa có chọn lọc, không “sao chép nguyên xi”, bởi bối cảnh kinh tế, hạ tầng số và văn hóa số của Việt Nam khác biệt với EU. Khung pháp lý mới cần quy định rõ nghĩa vụ của doanh nghiệp công nghệ hoạt động tại Việt Nam và chế tài với hành vi mua bán dữ liệu trái phép – vừa bảo vệ người dùng, vừa khuyến khích đổi mới sáng tạo.

Từ Australia: Mong muốn được huy động như một nguồn lực chiến lược

Tại Australia (Ôx-trây-li-a), nơi có hơn 30.000 thanh niên, du học sinh và trí thức trẻ Việt Nam sinh sống, các ý kiến gửi về nước thể hiện rõ mong muốn được coi là một nguồn lực chiến lược của quốc gia.

Anh Huỳnh Tấn Đạt - nghiên cứu sinh tại Đại học Công nghệ Sydney (UTS), Chủ tịch Hội Sinh viên Việt Nam tại Australia (SVAU) - chia sẻ sự tin tưởng rằng Văn kiện Đại hội XIV sẽ tiếp tục khẳng định và cụ thể hóa vai trò của thanh niên, sinh viên và trí thức kiều bào như một nguồn lực chiến lược, góp phần đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, hùng cường và hạnh phúc.

Đóng góp ý kiến cho Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng, anh Huỳnh Tấn Đạt đề xuất Văn kiện cần đưa ra các nguyên tắc chỉ đạo rõ ràng trong việc huy động nguồn lực tri thức thanh niên kiều bào: ưu tiên kết nối và huy động nguồn lực này, thúc đẩy chương trình trao đổi ngắn hạn, công nhận kinh nghiệm học thuật quốc tế và khuyến khích tham gia của các du học sinh và tri thức Việt Nam tại nước ngoài vào các chương trình đổi mới sáng tạo trong nước. Việc huy động cần đi kèm với cơ chế đo lường kết quả để đảm bảo hiệu quả thực tiễn.

Anh Huỳnh Tấn Đạt cũng nhấn mạnh mối liên hệ chặt chẽ giữa phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, chuyển đổi số và quản trị dữ liệu, qua đó đề xuất Dự thảo Văn kiện nên nghiên cứu cơ chế thí điểm hợp tác giữa doanh nghiệp trong nước với nhóm nghiên cứu hoặc khởi nghiệp (start-up) của kiều bào, gắn liền với chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực địa phương. Cùng với đó, phát triển hạ tầng số giáo dục cần được triển khai song hành với bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư, giúp kiều bào có thể tham gia mà không lo ngại xung đột pháp lý với nước sở tại.

Ngoài ra, những đề xuất khác như “công nhận kinh nghiệm học tập, thực tập quốc tế khi tuyển dụng”, “chuyển đổi tín chỉ và micro-internship giữa cơ sở đào tạo trong và ngoài nước”, hay “mời giảng viên kiều bào giảng dạy, hướng dẫn nghiên cứu” cũng được anh Huỳnh Tấn Đạt đề cập tới, cho thấy các bạn trẻ Việt Nam đang gợi mở những chính sách khả thi, phù hợp với thông lệ quốc tế.

Từ Anh: tạo cơ chế thu hút tài năng Việt trở về cống hiến cho quê hương

Tại Vương quốc Anh, Nguyễn Hoàng Linh Phương – nghệ sĩ violin đang theo học ở Học viện Âm nhạc Hoàng gia Bắc Anh, thành viên Hội Sinh viên Việt Nam tại Anh (SVUK) – chia sẻ mong muốn đóng góp tiếng nói để nâng cao tư duy giáo dục và phát triển lĩnh vực văn hóa – nghệ thuật trong nước.

Theo nghệ sĩ Nguyễn Hoàng Linh Phương, hệ thống giáo dục Việt Nam tuy đã có nhiều cải thiện nhưng chưa đầu tư đúng mức cho việc khơi dậy sáng tạo và vun đắp nhân tài. Nghệ sĩ Nguyễn Hoàng Linh Phương cho rằng lĩnh vực văn hóa – nghệ thuật đã nhận được sự quan tâm ngày càng lớn của Đảng, Nhà nước và xã hội, song tư duy phát triển vẫn còn bó hẹp, thiếu cơ chế khai mở tiềm năng.

Nghệ sĩ Nguyễn Hoàng Linh Phương đề xuất Văn kiện cần cụ thể hóa chính sách thu hút và sử dụng trí thức Việt Nam ở nước ngoài, coi đây là một điểm đột phá chiến lược. Ngoài cơ chế mời gọi nhân tài trở về nước cống hiến, cần có chính sách tạo điều kiện để người Việt Nam ở nước ngoài đóng góp gián tiếp, thông qua dự án hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm và truyền kỹ năng quốc tế cho sinh viên trong nước.

Từ góp ý đến đồng hành

Những ý kiến gửi về từ Đức, Australia hay Anh cho thấy cộng đồng du học sinh và trí thức trẻ Việt Nam ở nước ngoài đang trở thành một nguồn lực chính sách quan trọng.

Điểm chung trong các bản góp ý là tinh thần đối thoại xây dựng và ý thức đồng hành với định hướng lớn của Đảng. Hơn cả khẩu hiệu “trí thức kiều bào là tài sản của đất nước”, thế hệ trẻ Việt Nam ở nước ngoài hôm nay mong muốn có được cơ chế cụ thể để đo đếm, kết nối và phát huy hiệu quả nguồn lực ấy – một yêu cầu mang tính chính sách, nhưng cũng là kỳ vọng của những trái tim luôn hướng về Tổ quốc.