Hai năm Nga hoàn thiện chiến thuật công phá thành trì Ukraine

Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), có trụ sở tại Mỹ, hôm 18/11 công bố bản đồ cục diện chiến sự dựa trên dữ liệu tình báo nguồn mở, cho thấy lực lượng Nga đã kiểm soát phần lớn diện tích thành phố Pokrovsk ở tỉnh Donetsk, đồng thời tiếp tục siết chặt vòng vây quanh thành phố Mirnograd gần đó.

Trong vòng hai tháng qua, quân đội Nga đã tạo gọng kìm lớn nhằm vây chặt Pokrovsk và Mirnograd, do hai thành phố có liên kết chặt chẽ về mặt hậu cần. Ukrainska Pravda, báo điện tử phổ biến nhất ở Ukraine, cho biết ngày càng nhiều người chấp nhận kịch bản "Pokrovsk chắc chắn thất thủ".

Xét về diện tích, Pokrovsk sẽ là thành phố lớn nhất Nga giành được kể từ sau Bakhmut hồi năm 2023. Cả hai đều được coi là những thành trì mang tính biểu tượng cho sức kháng cự của Ukraine tại tỉnh Donetsk, với tầm quan trọng và số phận tương đồng nhau.

Tuy nhiên, các binh sĩ Ukraine tại thực địa và giới chuyên gia quân sự phương Tây chỉ ra rằng Nga đang áp dụng chiến thuật hoàn toàn khác trong chiến dịch công phá Pokrovsk. Đây dường như là kết quả dựa trên những kinh nghiệm và tiến bộ công nghệ được tích lũy trong suốt hai năm kể từ khi Nga giành được Bakhmut, cũng như nhiều thành trì kiên cố như Avdeevka và Ugledar.

Chiến dịch tiến công Bakhmut bắt đầu từ tháng 7/2022 và chuyển sang giai đoạn khốc liệt nhất từ tháng 10/2022, theo quyết định của tổng chỉ huy lực lượng Nga ở Ukraine vào thời điểm đó là tướng Sergei Surovikin.

Mục tiêu của Nga là buộc Ukraine dồn nguồn lực vào thành phố và làm tiêu hao lượng lớn binh lực đối phương. Chiến thuật này nhằm tạo điều kiện cho quân đội Nga huấn luyện quân dự bị và gia cố phòng tuyến ở vùng lãnh thổ đang kiểm soát, sau những bước lùi trong chiến dịch phản công chớp nhoáng của Ukraine vào tháng 9/2022.

Nòng cốt lực lượng Nga tấn công Bakhmut là công ty quân sự tư nhân Wagner. Họ huy động khoảng 50.000 tay súng cho chiến dịch, phần lớn là phạm nhân tuyển mộ từ nhà tù.

Quân đội Nga làm nhiệm vụ bọc sườn và yểm trợ hỏa lực, trong khi các đơn vị xung kích Wagner tấn công trực diện vào nội thành Bakhmut. Wagner thường tung ra lực lượng áp đảo chốt phòng thủ Ukraine, chấp nhận thương vong lớn để kiểm soát thêm vài trăm mét lãnh thổ, điều mà quân đội Nga khó có thể chấp nhận.

Ukraine phải dồn lượng lớn quân tinh nhuệ đến bảo vệ thành phố và ngày càng thất thế trước lực lượng Wagner. Nhiều binh sĩ Ukraine thiện chiến, được đào tạo bài bản đã thiệt mạng khi đối phó với các tay súng huấn luyện qua loa của đối phương.

Bakhmut thất thủ vào tháng 5/2023, kết thúc trận đánh được đánh giá là đẫm máu và kéo dài nhất kể từ khi xung đột bùng phát. Ước tính hàng nghìn binh sĩ mỗi bên đã thiệt mạng sau 10 tháng giao tranh, khiến Bakhmut có biệt danh là "cối xay thịt".

Tổn thất với các đơn vị thiện chiến ở Bakhmut cũng khiến quân đội Ukraine không thể phát động chiến dịch phản công quy mô lớn vào mùa xuân năm 2023 như kỳ vọng.

Trong chiến dịch Avdeevka và Ugledar, được phát động lần lượt vào tháng 6/2022 và tháng 1/2023, quân đội Nga ban đầu muốn tận dụng ưu thế về lực lượng tăng thiết giáp để triển khai các mũi tấn công trực diện quy mô lớn.

Tuy nhiên, cả hai thành phố đều là các pháo đài vững chắc với mạng lưới cứ điểm và chốt phòng thủ được chuẩn bị suốt nhiều năm, do nhiều đơn vị tinh nhuệ của Ukraine trấn giữ. Sự phổ biến của thiết bị bay không người lái (drone) cũng khiến các đơn vị Nga nhanh chóng lộ tung tích, sau đó hứng đòn tập kích bằng hỏa lực pháo binh và drone tự sát của đối phương.

Tổn thất nặng nề tại những mặt trận này khiến Nga không thể tiến quân, dẫn đến cục diện chiến trường gần như không thay đổi trong nhiều tháng.

Tình hình thay đổi khi Nga bắt đầu triển khai bom gắn Mô-đun Dẫn đường và Cánh nâng Hợp nhất (UMPK) từ đầu năm 2023. Họ cũng từ bỏ chiến thuật tấn công trực diện, chuyển sang hình thức bao vây và tạo nồi hầm để cô lập các thành trì Ukraine.

Chiến dịch công phá Avdeevka được phát động từ tháng 10/2023. Những trận mưa bom kết hợp với pháo kích dữ dội của Nga khiến lực lượng Ukraine bám trụ ở Avdeevka không còn nơi ẩn nấp, khi các công trình phòng thủ đều bị bom phá hủy. "Đây là lần đầu không quân Nga triển khai bom lượn với quy mô lớn để yểm trợ bộ binh tiến quân", ISW cho hay.

Vòng vây quanh Avdeevka ngày càng siết chặt, khiến nhiều đơn vị Ukraine tự ý sơ tán, trước khi bộ chỉ huy quân đội Ukraine ra lệnh rút lui vào ngày 17/2/2024, hơn 4 tháng sau khi Nga bắt đầu tấn công thành phố.

Trong những tháng sau đó, Nga tăng cường ném bom dẫn đường nhằm bào mòn phòng tuyến Ukraine quanh Ugledar, dọn đường cho chiến dịch tiến công trên bộ. Thống kê của AP cho thấy không quân Nga thả khoảng 120 quả bom lượn xuống mặt trận Ugledar mỗi ngày, trong đó có những quả bom nhiệt áp nặng 1,5 tấn chuyên đối phó hầm hào và công trình kiên cố.

Chiến dịch tấn công bắt đầu vào tháng 8/2024. Bộ binh Nga áp dụng phương thức "tạo nồi hầm", gồm đánh thọc sườn, vây lấn, cắt đường tiếp tế hậu cần và bao vây cứ điểm đối phương. Lợi thế áp đảo về hỏa lực và quân số giúp Nga xuyên thủng các phòng tuyến của Ukraine ở hai bên sườn Ugledar và áp sát thành phố.

Trận Ugledar kết thúc chỉ sau hai tháng. Bộ Quốc phòng Nga tuyên bố kiểm soát hoàn toàn thành phố vào ngày 3/10/2024, trong khi quân đội Ukraine cũng thông báo rút lui nhằm bảo toàn binh lực, thiết bị quân sự và tránh để đối phương bao vây.

Quân đội Nga bắt đầu tấn công Pokrovsk từ giữa năm 2024, cũng hứng chịu nhiều tổn thất khi triển khai các đội hình lớn với xe tăng, thiết giáp và bộ binh tấn công thành phố, do vấp phải thế trận phòng thủ có chiều sâu của Ukraine.

Emil Kastehelmi, nhà phân tích quân sự tại tổ chức tư vấn Black Bird có trụ sở Phần Lan, đánh giá rằng chiến thuật tận dụng sức cơ động và khả năng bảo vệ của tăng thiết giáp để chở quân nhanh chóng áp sát phòng tuyến đối phương đã bộc lộ nhiều hạn chế trước khả năng sử dụng mìn và drone tự sát của Ukraine.

Nga đạt đột phá khi điều chỉnh chiến thuật, chuyển sang triển khai các phân đội bộ binh nhỏ, đôi khi chỉ 3-5 người, sử dụng xe máy để áp sát phòng tuyến đối phương. Dưới sự yểm trợ từ drone, lực lượng này xâm nhập vào các thị trấn bỏ hoang xung quanh Pokrovsk từ đầu tháng 9.

"Trong các trận đánh đô thị trước đây, họ thường di chuyển theo nhóm 5-7 người. Giờ đây các phân đội không bao giờ quá 3 người. Điều này khiến trinh sát drone cực kỳ khó phát hiện mục tiêu, do ít chuyển động hơn", một binh sĩ thuộc Lữ đoàn Cơ giới hạng nặng số 129 Ukraine cho hay.

Một số nhóm có thể bị Ukraine phát hiện và tập kích, nhưng số khác dần dần luồn sâu vào trong thành phố, rồi bất ngờ phối hợp cùng nhau đánh tập hậu, khiến các đơn vị phòng thủ của Ukraine bối rối, không kịp trở tay.

"Sử dụng các phân đội nhỏ trong thời gian dài có thể gây ra tổn thất lớn về nhân lực với Nga, nhưng cho phép họ tiến quân từng bước. Nga còn triển khai các đơn vị drone tinh nhuệ, dần đẩy vùng tác chiến drone sâu hơn về phía lực lượng Ukraine, làm suy giảm lợi thế vốn có của Ukraine trong cuộc chiến", Michael Kofman, nhà phân tích tại Viện Carnergie vì Hòa bình Quốc tế ở Mỹ, nhận xét.

'Tam giác chết' của thiết giáp phương Tây gần Pokrovsk

Nhờ thay đổi chiến thuật này, Nga dần dần chọc thủng các phòng tuyến quanh Pokrovsk, trong khi Ukraine không có cách nào đối phó. Các đơn vị Ukraine trong thành phố cũng không giữ được phòng tuyến do thiếu quân tăng viện và tuyến hậu cần bị cắt đứt.

Sau hơn hai tháng xâm nhập và tiến công, lực lượng Nga đã giành được gần như toàn bộ diện tích Pokrovsk và dần đóng nắp nồi hầm Mirnograd, dù không triển khai xe tăng thiết giáp trong chiến dịch.

Mason Clark, giám đốc Dự án Phòng thủ châu Âu thuộc ISW, nói rằng mục đích của Nga khi tấn công Avdeevka và Pokrovsk là bao vây hoàn toàn hoặc buộc quân đội Ukraine rút lui, thay vì tấn công trực diện để bào mòn lực lượng đối phương như ở Bakhmut.

"Mục tiêu là vây hãm các đơn vị Ukraine, chứ không nhất thiết là giành giật từng khu nhà trong nội thành. Nga có thể làm được điều này vì họ chấp nhận tiến quân rất chậm, thay vì chú trọng vào những chiến dịch xung kích chớp nhoáng với ưu tiên tiến quân nhanh chóng như giai đoạn 2022-2023", Clark nêu quan điểm.

Phong Lâm (TheoCNN, Reuters, Guardian)