Ngôi làng độc đáo ở Việt Nam: Cả làng mang họ Dương, nhà cùng một hướng

Ông Rudi (60 tuổi, du khách đến từ Australia) biết đến Làng du lịch Quỳnh Sơn khi tình cờ xem bức ảnh về cánh đồng lúa Bắc Sơn chín vàng rực từ trên cao.

“Hình ảnh quá đỗi siêu thực, cánh đồng trải dài nhuộm vàng óng ánh, nó không giống bất cứ nơi nào tôi từng đặt chân đến ở châu Âu. Ngay lúc đó, tôi nghĩ mình phải đặt vé máy bay để đến đây”.

Tháng 10, ông đến Việt Nam rồi di chuyển ô tô lên Quỳnh Sơn. Vị khách người Australia nghỉ tại một homestay người Tày trong làng để khám phá, trải nghiệm văn hoá bản địa của người dân nơi đây.

Hàng ngày, ông rong ruổi bằng xe máy quanh làng, chụp ảnh cánh đồng lúa, leo đỉnh Nà Lay săn mây, làng gạch âm dương… Tất cả đều mang đến cho ông những trải nghiệm thú vị. 

“Ba ngày ở Quỳnh Sơn cuộc sống của tôi trôi qua chậm lại, tôi tận hưởng từng phút giây, người dân thân thiện, chất phác, đồ ăn ngon, cảnh đẹp. Quỳnh Sơn không chỉ là một điểm đến, nó là nơi giúp tôi trân trọng những điều mộc mạc và giản dị nhất của cuộc sống”, ông Rudi nói.

Anh Alex, du khách tới từ Canada cũng dành 3 ngày để khám phá vẻ đẹp của làng Quỳnh Sơn và thung lũng Bắc Sơn trong mùa lúa chín. Đặt chân đến đây đúng lúc người dân đang vào vụ thu hoạch lúa, Alex thích thú khi lần đầu chứng kiến cảnh bà con người Tày thi gặt, đập lúa theo cách cổ truyền.

Những nhịp liềm, tiếng chày hoà quyện rộn ràng trên cánh đồng, chỉ trong ít phút những bó rạ, qua bàn tay khéo léo của người nông dân đã thu được những mẻ thóc vàng óng ả.

“Tôi thấy rất thú vị khi được cổ vũ những người nông dân thi gặt lúa nhanh, họ giống như những bậc thầy vậy. Trên những thửa ruộng vàng óng, mọi người khéo léo cắt sát gốc rồi đập nhịp nhàng để tách thành những hạt lúa thơm ngon. Không khí thật tuyệt vời”, Alex nói.

Nằm gọn trong thung lũng Bắc Sơn, bao quanh bởi trùng điệp núi đá vôi, Quỳnh Sơn gây ấn tượng bởi sự hòa quyện tinh tế giữa thiên nhiên và văn hóa đặc sắc.

Với việc phát triển du lịch nông thôn bền vững, gắn kết bảo tồn văn hóa, thiên nhiên và nâng cao đời sống người dân, Làng Du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn đã được công nhận là Làng Du lịch tốt nhất thế giới.

Quỳnh Sơn cũng là ngôi làng độc đáo ở Việt Nam, khi 400 ngôi nhà sàn truyền thống ở đây đều quay cùng một hướng Nam; 100% cư dân trong làng là người Tày mang họ Dương.

Ông Trương Kỳ Hội - Chủ tịch Hội Nông dân xã Bắc Sơn - cho biết, người xưa có câu: "Lấy vợ hiền hòa, làm nhà hướng Nam". Vì vậy, người dân Quỳnh Sơn mong muốn có một cuộc sống no đủ, êm ấm, nên từ bao đời nay, tất cả nhà sàn trong làng đều cùng quay về một hướng. Hướng Nam từ làng nhìn ra cũng là cánh đồng Bắc Sơn trù phú, điểm tô thêm dòng suối trong xanh uốn lượn, vì vậy tạo nên khung cảnh non nước rất hữu tình.

Nhìn từ trên cao, ngôi làng hiện lên với những mái nhà sàn san sát, ngăn nắp nép mình dưới chân núi, hướng ra cánh đồng rộng lớn.

Nhà sàn ở Quỳnh Sơn được xây dựng công phu từ các loại gỗ quý như nghiến, đinh, lim; mái lợp bằng ngói âm dương. Mỗi ngôi nhà thường có 3 hoặc 5 gian, mỗi gian đều có chức năng riêng. 

Du khách có thể đi bộ hoặc đạp xe quanh làng, băng qua những cánh đồng lúa trải dài như tấm thảm, ngắm nhìn núi non hùng vĩ và tận hưởng không khí trong lành.

Từ một vùng quê yên bình sống dựa vào nương rẫy, Quỳnh Sơn đã “thay da đổi thịt” khi mạnh dạn phát triển du lịch nông nghiệp. Những người nông dân chân chất, quanh năm chỉ biết cấy lúa, nay trở thành chủ homestay, hướng dẫn viên bản địa, đem đến nguồn thu nhập gấp nhiều lần thời còn làm nông truyền thống. 

Ông Dương Công Chài (76 tuổi) là một trong 5 hộ đầu tiên dám thử nghiệm mô hình làm du lịch từ năm 2010 - thời điểm mà trong làng, khái niệm “homestay” vẫn còn mới lạ.

Ngôi nhà sàn hơn 90 năm tuổi, với 8 cột cái vững chãi từ năm 1930, vốn chỉ là nơi sinh hoạt của gia đình, được ông cải tạo lại: Một bên thành 3 gian ngủ, dưới sàn có 5 phòng, trên gác thêm 4 phòng. Căn nhà có thể đón tới 40 du khách mỗi ngày.

Trước khi làm du lịch, cả năm gia đình ông Chài chỉ thu được khoảng 1 tấn thóc - vừa đủ ăn, không dư giả bao nhiêu. Thế nhưng từ ngày mở cửa đón khách, thu nhập đổi khác hoàn toàn.

"Mùa lúa chín khách du lịch đông, tiền tôi kiếm được bằng cả một năm làm nông. Bình quân mỗi tháng cũng được khoảng chục triệu đồng", ông kể. Giá lưu trú ở gia đình ông Chài dao động từ 100.000 đến 150.000 đồng/người, phòng khép kín lên đến 800.000 đồng/đêm.

Học hỏi ông Chài, năm 2017, chị Dương Thị Dư (SN 1965, Quỳnh Sơn) bắt đầu làm du lịch, cải tạo chính ngôi nhà sàn truyền thống của gia đình chồng thành 4 phòng nghỉ cho du khách.

Trước kia, cả nhà - hai vợ chồng, hai con và hai cháu - chỉ trông vào 1 mẫu ruộng, quanh năm bấp bênh. Từ khi làm du lịch, thu nhập của chị tăng vọt: Khoảng 20 triệu đồng mỗi tháng, mùa lễ Tết thì khách đông kín, mỗi tháng đón tới 40 lượt khách.

Để giữ gìn văn hóa Tày, mỗi buổi tối chị tổ chức hát Then, đốt lửa trại, dẫn khách dạo quanh làng, giới thiệu mái ngói âm dương đặc trưng, cách gói bánh chưng đen, làm lạp sườn, khâu nhục - những món ăn mà du khách nào cũng muốn thử cho bằng được.

Với chị Dư, du lịch không chỉ mang lại nguồn thu, mà còn giúp truyền lại phong tục, món ăn, nếp sống của người Tày cho thế hệ trẻ. “Giữ được nếp nhà, mà lại có thu nhập tốt hơn làm ruộng nhiều lần”, chị cười.

Nhờ sự phát triển mạnh mẽ của du lịch, Quỳnh Sơn thực sự bước vào thời kỳ đổi mới. Từ một bản làng sống dựa vào nông nghiệp, người dân có thể mở homestay, làm dịch vụ trải nghiệm, bán đặc sản, dẫn tour săn mây trên núi Là Nay hay chèo SUP trên thung lũng trong Lễ hội Mùa vàng Bắc Sơn.

Ông Trương Kỳ Hội - Chủ tịch Hội Nông dân xã Bắc Sơn - cho biết năm 2025 là dấu mốc đặc biệt đối với địa phương, khi lễ hội mùa vàng gắn với sự kiện công bố “Giải thưởng Làng Du lịch tốt nhất thế giới” của Tổ chức Du lịch Liên Hợp Quốc.

Trong hơn 260 hồ sơ tham dự, làng du lịch Quỳnh Sơn của xã Bắc Sơn đã xuất sắc giành giải nhất, góp phần nâng tầm thương hiệu du lịch cộng đồng của Lạng Sơn.

Theo ông Hội, điều thu hút du khách đến Quỳnh Sơn chính là những trải nghiệm đời sống nông nghiệp truyền thống. 

“Các hoạt động trải nghiệm được thiết kế để du khách như sống lại không gian văn hóa xưa, từ giã gạo bằng công cụ thô sơ, gói bánh chưng, đến tự tay làm bánh chưng đen - đặc sản của người Tày Bắc Sơn”, ông Hội nói.

Bên cạnh đó, phần thi gặt lúa bằng công cụ thô sơ dưới chân núi Lay cũng được nhiều du khách quan tâm. Thông qua trải nghiệm trực tiếp, người xem - đặc biệt là giới trẻ thành phố - cảm nhận rõ hơn giá trị của lao động nông nghiệp và sự vất vả gắn với nền lúa nước. 

Bà Trần Thị Bích Hạnh - Phó Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Đầu tư, Thương mại và Du lịch tỉnh Lạng Sơn - cho biết danh hiệu “Làng Du lịch tốt nhất thế giới 2025” là sự ghi nhận toàn diện đối với mô hình du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn.

“Bộ tiêu chí của Liên Hợp Quốc đánh giá từ giá trị văn hóa bản địa, cảnh quan nông thôn, mức độ gắn kết cộng đồng, bảo vệ môi trường, đến khả năng phát triển bền vững - và Quỳnh Sơn đáp ứng nổi bật tất cả các yêu cầu này”, bà Hạnh nói.

Bà Hạnh cho rằng chính sự nguyên bản của văn hóa nông nghiệp - nông thôn, cùng cách người dân gìn giữ bản sắc Tày trong sinh hoạt, sản xuất và kiến trúc, là điểm khác biệt giúp Quỳnh Sơn vượt lên nhiều địa phương khác.

Không chỉ dừng ở cảnh quan đẹp, Quỳnh Sơn còn mang đến cho du khách trải nghiệm sống động về một làng nông nghiệp truyền thống - điều mà du lịch hiện đại đang thiếu và rất cần để tạo dấu ấn lâu dài.

“Danh hiệu quốc tế này sẽ là “cú hích” lớn giúp Bắc Sơn đẩy mạnh quảng bá du lịch nông thôn, thu hút nguồn lực đầu tư, nâng cao sinh kế cho người dân và thúc đẩy quá trình chuyển đổi từ nông nghiệp thuần túy sang dịch vụ du lịch”, bà Hạnh chia sẻ.

Tuy nhiên, bà Hạnh cho rằng Quỳnh Sơn vẫn cần hoàn thiện hạ tầng giao thông và đào tạo nguồn nhân lực du lịch chuyên nghiệp hơn để đáp ứng kỳ vọng của khách trong tương lai.

Năm 2025, Lạng Sơn ban hành Nghị quyết 19/2025/NQ-HĐND, tạo cơ chế hỗ trợ mạnh mẽ cho du lịch cộng đồng gắn với Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn giai đoạn 2025-2030. Chính sách này giúp tỉnh thu hút đầu tư, mở rộng mạng lưới điểm đến theo hướng chuyên nghiệp, xanh và bền vững.

Lạng Sơn cũng kêu gọi doanh nghiệp đầu tư vào các vùng có cảnh đẹp và bản sắc văn hóa đặc trưng; phát triển các điểm du lịch cộng đồng hiện đại nhưng vẫn bảo tồn giá trị truyền thống.

Nhờ vậy, mô hình du lịch nông thôn tại xứ Lạng không chỉ dừng ở nhà sàn homestay mà đã hình thành chuỗi trải nghiệm gắn với đời sống bản địa: Trồng rau, câu cá, chế biến món truyền thống, học dân ca dân vũ, tham gia lễ hội. Những trải nghiệm này mang đến sức hút riêng, giúp du khách cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp mộc mạc của vùng quê.

10 tháng đầu năm 2025, Lạng Sơn đón hơn 70.000 lượt khách trải nghiệm du lịch cộng đồng, cho thấy hướng phát triển đúng đắn.

Du lịch nông nghiệp - nông thôn vì thế trở thành động lực đổi đời, tăng thu nhập, tạo việc làm tại chỗ, thúc đẩy tiêu thụ nông sản, bảo tồn văn hóa và mở ra cơ hội phát triển bền vững cho người dân ngay trên quê hương mình.

Nội dung: Nam Việt