Vị thuốc quý từ loại rau tên đẹp như những vì sao, mọc dại nhiều

Việt Nam sở hữu hệ sinh thái thực vật phong phú, trong đó có nhiều loài cây mọc dại nhưng lại trở thành đặc sản được ưa chuộng nhờ hương vị riêng biệt và giá trị sử dụng đa dạng. Một trong số đó là rau tinh tú, loài thực vật quen thuộc ở những vùng đồi núi phía bắc, được người dân địa phương sử dụng trong bữa ăn hằng ngày và trong các bài thuốc dân gian.

Theo các tài liệu thực vật học, rau tinh tú có tên khoa học là Lysimachia fortunei Maxim, thuộc họ Anh Thảo (Primulaceae) - hoa báo xuân. Chúng thuộc cây thân thảo, cao 40-60cm, sống nhiều năm. Lá đơn mọc cách (so le) hoặc gần đối. Cây cho hoa rất đẹp, nở thành từng chùm màu trắng ở ngọn tạo thành hình chóp.

Rau tinh tú có nguồn gốc ở Ấn Độ và các nước Trung Đông. Loài cây này ưa môi trường ẩm, thường phát triển mạnh ở những nơi có bóng râm hoặc độ che phủ vừa phải. Rau tinh tú xuất hiện nhiều ở ven ruộng, khu vực đất ẩm cạnh lối đi, hoặc các hốc đất nơi nước đọng sau mưa. Cây thích nghi tốt với khí hậu nhiệt đới ẩm, có thể sinh trưởng quanh năm, nhưng phát triển mạnh nhất vào mùa hè. Thời điểm ra hoa rơi vào khoảng tháng 6 đến tháng 8, trong khi quả hình thành từ tháng 8 đến tháng 11.

Ở nước ta, chúng mọc hoang ven suối, cạnh đường, ruộng lúa ở nhiều vùng Quảng Ninh, Lạng Sơn, Cao Bằng… Nơi có điều kiện thổ nhưỡng ẩm và nhiều khe suối.

Nhiều người luôn nghĩ loại rau này như cỏ dại và nhổ bỏ khi làm sạch đường, ruộng lúa... Song ít ai biết rằng, ngọn và lá non của chúng được sử dụng như rau ăn thường ngày.

Trước kia, rau tinh tú gắn với đời sống của những gia đình nghèo, bởi chỉ cần ra bờ ruộng hay bìa rừng là có thể hái được. Ngọn và lá non của cây được dùng để luộc chấm mắm, xào với mỡ lợn, hoặc ăn sống kèm với các loại rau gia vị khác. Rau có mùi thơm nhẹ, vị nhạt, tính mát nên mang lại cảm giác thanh dịu, phù hợp trong những bữa ăn ngày hè.

Ngoài công dụng làm thực phẩm, rau tinh tú còn được dân gian sử dụng như một vị thuốc đơn giản. Theo quan niệm y học cổ truyền, rau tinh tú có vị nhạt, tính mát. Tác dụng chính của cây là thanh nhiệt (giải nhiệt trong cơ thể), giải biểu (làm ra mồ hôi để hạ sốt), lương huyết (làm mát máu) và tán ứ (giải quyết tình trạng máu tụ, bầm tím do chấn thương). Những đặc tính này khiến cây trở thành một vị thuốc hữu ích trong điều trị các chứng bệnh liên quan đến nhiệt độc, viêm nhiễm và khí huyết.

Ngọn và lá non có thể sắc lấy nước uống để hỗ trợ giải cảm, làm mát gan hoặc thanh nhiệt cơ thể. Nhiều gia đình ở vùng cao vẫn giữ thói quen hái rau về sử dụng dần. Với rau tươi, người dân thường chế biến ngay trong ngày.

Không chỉ để làm món ăn, loại rau đặc sản miền quê này còn dùng để sắc nước uống giải cảm cúm, mát gan. Ngoài rau tươi, nhiều gia đình còn hái rau tinh tú đem phơi khô, chặt khúc bó lại dùng dần.

Tuy nhiên, hiện nay việc tìm thấy rau tinh tú trong tự nhiên không còn dễ dàng như trước. Sự thay đổi thổ nhưỡng, diện tích đất nông nghiệp thu hẹp và tác động của quá trình bê tông hóa khiến khu vực sinh trưởng của loài cây này bị thu hẹp đáng kể. Đây là nguyên nhân khiến rau tinh tú ngày càng hiếm, không xuất hiện nhiều tại các chợ truyền thống và gần như không có mặt ở những điểm bán đặc sản miền núi. Do loài cây này chưa được trồng đại trà, người dân muốn tìm vẫn phải về các bản làng hoặc khu vực bìa rừng nơi cây mọc tự nhiên.

Hương Giang (theo baophunuthudo, saostar)