Thế khó của châu Âu khi bị ông Trump quay lưng

Tổng thống Donald Trump đang tăng tốc thúc đẩy kế hoạch hòa bình Ukraine, tuy nhiên, ông ngày càng tỏ ra mất kiên nhẫn khi không thể tìm được tiếng nói chung với Tổng thống Volodymyr Zelensky cùng các lãnh đạo châu Âu.

Ông đã thể hiện rõ nỗi thất vọng của mình hôm 8/12 tại Nhà Trắng trong một cuộc phỏng vấn đặc biệt với Politico. Tổng thống Mỹ mô tả các lãnh đạo châu Âu là những người chỉ biết nói mà "không tạo ra kết quả" và tuyên bố rằng Tổng thống Zelensky "phải hợp tác" vì theo quan điểm của ông, "Nga đang chiếm ưu thế".

Tổng thống Mỹ đưa ra bình luận sau khi chiến lược an ninh quốc gia mới của Mỹ, được công bố vào tuần trước, nhắm thẳng vào các chính phủ châu Âu vì nỗ lực ủng hộ Ukraine, đổ lỗi cho các quan chức châu Âu "có kỳ vọng phi thực tế về cuộc xung đột" nên đã cản trở kế hoạch hòa bình.

Tổng thống Zelensky đã dành cả ngày 8/12 làm việc với các lãnh đạo Pháp, Anh, Đức về việc sửa đổi đề xuất 28 điểm ban đầu của Mỹ, nay đã được rút gọn xuống 20 điểm.

"Chúng tôi đã loại bỏ những điểm công khai chống Ukraine", ông Zelensky nói với phóng viên, song nhấn mạnh rằng Kiev vẫn cần các đảm bảo an ninh mạnh mẽ hơn. Ông chưa sẵn sàng nhượng bộ thêm lãnh thổ ở vùng Donbass cho Moskva ngoài khu vực mà quân đội Nga đang kiểm soát.

Với việc Nga khó có khả năng thay đổi các điều kiện của mình, những cuộc đàm phán hòa bình do Nhà Trắng dẫn dắt giờ đây đối mặt nguy cơ bế tắc. Khi cơn giận dữ của Tổng thống Trump ngày càng lớn hơn, các nước châu Âu ủng hộ Ukraine đang đứng trước áp lực phải chứng minh ông sai và đây chắc chắn là một thách thức đối với họ.

"Ông ấy nói chúng tôi không tạo ra kết quả, tôi ghét phải nói điều này, nhưng điều đó có phần đúng", một quan chức châu Âu giấu tên cho hay. "Chúng tôi đang hành động nhưng đã chậm chạp nhận ra rằng chính chúng tôi mới là giải pháp cho vấn đề của mình".

Quan chức này dẫn chứng cam kết tăng chi tiêu quốc phòng của NATO và sáng kiến PURL, cho phép các đồng minh mua vũ khí Mỹ để viện trợ cho Ukraine, là dấu hiệu cho thấy tình hình đã bắt đầu chuyển biến. Tuy nhiên trước mắt, EU vẫn chật vật thuyết phục Bỉ ủng hộ khoản vay gần 200 tỷ USD cho Ukraine, sử dụng nguồn tiền từ tài sản bị phong tỏa của Nga.

"Nếu kế hoạch này thất bại, chúng tôi sẽ gặp rắc rối", một quan chức châu Âu khác nói.

Việc ông Trump gia tăng áp lực lên Ukraine cho thấy rõ ràng rằng nhiều tháng châu Âu nỗ lực "tấn công quyến rũ" Tổng thống Mỹ, cả công khai lẫn riêng tư, đều không mang lại lợi ích.

Tuy nhiên, Liana Fix, chuyên gia cấp cao về châu Âu tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, nhận định các lãnh đạo bên kia Đại Tây Dương "thừa hiểu họ không thể chỉ đơn giản là đứng lên đối đầu ông Trump và thẳng thừng tuyên bố rằng đó không phải là cách hành xử với châu Âu", bởi lục địa già vẫn phụ thuộc vào Mỹ.

Dù vậy, không ít người ở châu Âu vẫn sốc trước chính sách ngoại giao liên tục ngả về Nga của Tổng thống Mỹ. Họ phản bác đánh giá từ ông Trump rằng quân đội Nga áp đảo trên chiến trường Ukraine.

"Quan điểm của chúng tôi là không phải Ukraine đang thua. Nếu Nga mạnh đến thế, họ đã có thể kết thúc cuộc xung đột trong vòng 24 giờ", quan chức châu Âu thứ ba nói. "Nếu bạn nghĩ Nga đang thắng, điều đó có nghĩa là gì? Bạn sẽ trao cho họ mọi thứ ư? Đó không phải một nền hòa bình bền vững".

Tổng thống Trump đã từ chối phê duyệt viện trợ quốc phòng bổ sung cho Ukraine, đồng thời chỉ trích người tiền nhiệm của mình vì đã gửi hàng tỷ USD viện trợ nhằm giúp đỡ Kiev sau khi Moskva phát động chiến dịch hồi tháng 2/2022.

Jake Sullivan, cố vấn an ninh quốc gia dưới thời cựu tổng thống Joe Biden, nhận định quan điểm của Tổng thống Trump về việc Nga đang chiếm ưu thế trên chiến trường "không khớp với thực tế".

"Nga đã không đạt được các mục tiêu chiến lược của mình ở Ukraine. Họ đã thất bại hoàn toàn trong mục tiêu ban đầu là kiểm soát Kiev và khuất phục Ukraine. Thậm chí họ còn thất bại trong mục tiêu hạn chế hơn là kiểm soát Donbass và trung lập hóa Ukraine về an ninh", Sullivan nói, thêm rằng ông nghĩ Ukraine có thể chiến thắng về mặt quân sự nếu có hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ Mỹ.

"Nếu Mỹ bỏ rơi Ukraine và đứng về phía Nga, mọi thứ sẽ trở nên khó khăn hơn nhiều đối với Kiev, nhưng đây có lẽ lại là hướng đi mà chính quyền Mỹ hiện tại theo đuổi", ông cho hay.

Dường như cảm thấy có nhiều lợi ích hơn từ triển vọng đạt được các thỏa thuận cùng Nga thay vì duy trì một liên minh xuyên Đại Tây Dương, Tổng thống Trump đã thể hiện rõ mong muốn bình thường hóa quan hệ với Moskva. Đây chắc chắn là một món quà lớn đối với Điện Kremlin, giới chuyên gia đánh giá.

Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov đã hoan nghênh chiến lược an ninh quốc gia mới của Mỹ, tuyên bố nó "nhất quán với tầm nhìn của chúng tôi". Khác với chiến lược của các chính quyền trước đây, tài liệu của chính quyền Trump đã lược bỏ những từ ngữ mô tả Nga là "mối đe dọa trực tiếp" và kêu gọi hợp tác với Moskva về các vấn đề ổn định chiến lược.

Tài liệu cho biết Washington sẽ tìm cách giải quyết nhanh chóng cuộc xung đột ở Ukraine và đặt mục tiêu tái lập "sự ổn định chiến lược" với Moskva, dù khẳng định rằng các hành động của Nga ở Ukraine vẫn là mối quan ngại an ninh trọng tâm.

"Những thay đổi nhỏ mà chúng tôi nhìn thấy trong các khái niệm mới chắc chắn gây thiện cảm với chúng tôi. Tài liệu này đề cập đến sự cần thiết của việc đối thoại và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp, mang tính xây dựng", ông Peskov nhận xét hôm 8/12.

Kirill Dmitriev, giám đốc điều hành Quỹ Đầu tư Trực tiếp Nga (RDIF), gương mặt chủ chốt trong các cuộc trao đổi ngoại giao gần đây giữa Washington và Moskva, cũng ca ngợi việc Tổng thống Trump chỉ trích châu Âu, đặc biệt là lời cảnh báo từ lãnh đạo Mỹ rằng "châu Âu phải rất cẩn thận" và họ "đang đi theo một số hướng tồi tệ, rất tệ cho người dân".

Về phần châu Âu, cựu ủy viên EU Thierry Breton đã bày tỏ lo lắng, cho rằng tài liệu an ninh của Mỹ "gây sốc" vì nó thể hiện "rõ ràng trên văn bản" rằng Nhà Trắng coi các thể chế châu Âu "là đối thủ".

Ngoài ra, Tổng thống Trump còn muốn chấm dứt tình trạng phụ thuộc về an ninh kéo dài hàng thập kỷ của châu Âu vào Mỹ, điều mà ông tin rằng Washington đã gánh vác quá lâu.

Việc thúc đẩy chấm dứt xung đột Ukraine bằng một thỏa thuận phần lớn có lợi cho Nga giống như tín hiệu cuối cùng Tổng thống Trump gửi tới châu Âu rằng họ thực sự sẽ phải tự lo liệu, bình luận viên Eli Stokols từ Politico nhận định.

Khi được Politico hỏi liệu các nước châu Âu có tiếp tục là đồng minh của Mỹ hay không, ông Trump đã né tránh trả lời trực diện. "Điều đó còn tùy", ông nói, đồng thời chỉ trích gay gắt các chính sách nhập cư của khu vực. "Họ chỉ muốn giữ gìn hình ảnh chính trị nên không xử lý mạnh tay, điều đó khiến họ yếu đuối".

Phát biểu tại một sự kiện ở Paris, Pháp, hôm 8/12, Chủ tịch Hội đồng châu Âu António Costa thúc giục khu vực cần hiểu rằng "các liên minh sau Thế chiến II đã thay đổi" và họ phải chuẩn bị "tự bảo vệ không chỉ chống lại các đối thủ mà còn trước các đồng minh đang thách thức chúng ta".

Bất chấp những cảnh báo dai dẳng từ Tổng thống Trump và nhận thức ngày càng rõ về nhu cầu 'tự chủ chiến lược', châu Âu vẫn chậm trễ trong việc củng cố năng lực phòng thủ để tự bảo vệ châu lục cũng như hỗ trợ Ukraine.

Dưới áp lực từ ông Trump, các thành viên NATO hồi tháng 6 mới đồng ý về việc tăng chi tiêu quốc phòng lên 5% GDP trong thập kỷ tới. NATO hiện vẫn mua vũ khí Mỹ để gửi tới Ukraine nhưng chúng có lẽ vẫn còn quá ít khi xung đột đã bước sang mùa đông thứ tư và Ukraine đang rơi vào tình cảnh thiếu đạn dược, nhân lực trầm trọng.

"Đây là lý do các lãnh đạo châu Âu vẫn sẽ cố gắng tiếp tục hợp tác với chính quyền Mỹ, dù Washington chỉ trích họ ngày càng nhiều", Fix từ Hội đồng Quan hệ Đối ngoại tại New York, nhận xét.

Tổng thống Trump coi quan điểm cứng rắn của Ukraine và châu Âu là trở ngại chính đối với hòa bình, song nhiều nhà ngoại giao tin rằng việc ông không muốn gia tăng áp lực lên Nga mới là điều khiến nỗ lực chấm dứt xung đột đi vào ngõ cụt.

"Chỉ mong muốn hòa bình là chưa đủ. Bạn phải tạo ra một cục diện mà những bên tham gia chính sẵn lòng thỏa hiệp, dù là nhiệt tình hay miễn cưỡng", Richard Haass, cựu cố vấn cấp cao cho ngoại trưởng Mỹ Colin Powell dưới thời chính quyền George W. Bush, bình luận. "Để thành công trên bàn đàm phán, bạn phải thành công ngoài bàn đàm phán và Mỹ đã thất bại trong việc đó".

Vũ Hoàng (Theo Politico, CNN, Washington Post)