Quyền sở hữu trí tuệ được đưa lên sàn định giá

Chiều 10/12, Quốc hội thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ, với trọng tâm là đưa quyền sở hữu trí tuệ trở thành tài sản có thể định giá, giao dịch, thế chấp và khai thác như một nguồn lực kinh tế.

Luật quy định chủ sở hữu được sử dụng quyền sở hữu trí tuệ để thực hiện các giao dịch dân sự, thương mại, đầu tư và hoạt động khác theo quy định. Nhà nước khuyến khích khai thác quyền sở hữu trí tuệ để góp vốn, thế chấp vay vốn theo pháp luật về đầu tư, doanh nghiệp, tín dụng và quy định liên quan.

Nhà nước thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện hoạt động sở hữu trí tuệ thông qua ưu tiên phát triển hạ tầng số, xây dựng cơ sở dữ liệu về bảo hộ và cơ sở dữ liệu về giá giao dịch quyền sở hữu trí tuệ, bảo đảm an toàn, minh bạch và thân thiện với người dùng. Quy trình nghiệp vụ được tự động hóa trên cơ sở dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo để nâng cao hiệu quả quản lý.

Việc giao dịch quyền sở hữu trí tuệ được thực hiện thông qua các trung tâm đổi mới sáng tạo. Chính phủ có trách nhiệm thiết lập hệ thống định giá minh bạch, trong đó Luật quy định xây dựng cơ sở dữ liệu về giá giao dịch quyền sở hữu trí tuệ làm căn cứ tham chiếu cho thị trường.

Giải trình về chính sách này, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết luật hướng đến việc đưa tài sản trí tuệ trở thành tài sản kinh tế của doanh nghiệp, có thể định giá, mua bán, ghi nhận trong báo cáo tài chính và trở thành tài sản bảo đảm để vay vốn. Trọng tâm chuyển từ cơ chế "bảo vệ quyền" sang "tài sản hóa - thương mại hóa - thị trường hóa" kết quả nghiên cứu.

Luật cũng bổ sung nguyên tắc quan trọng về trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ. Theo đó, trí tuệ nhân tạo không phải là chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Sản phẩm do AI tự tạo ra mà không có sự sáng tạo của con người sẽ không được bảo hộ. Trường hợp con người sử dụng AI như công cụ và có đóng góp sáng tạo thực chất thì vẫn được xem là tác giả, nhà sáng chế.

Luật cho phép tổ chức, cá nhân sử dụng các tác phẩm, dữ liệu đã được công bố hợp pháp để nghiên cứu, thử nghiệm và huấn luyện hệ thống trí tuệ nhân tạo, với điều kiện không gây ảnh hưởng bất hợp lý đến quyền, lợi ích hợp pháp của chủ thể quyền. Chính phủ sẽ quy định chi tiết việc sử dụng dữ liệu có bản quyền cho huấn luyện AI.

Với kiểu dáng công nghiệp, Luật mở rộng phạm vi bảo hộ đối với cả sản phẩm phi vật lý, bao gồm thiết kế số, giao diện số và các sản phẩm tồn tại trên môi trường số, nếu đáp ứng khả năng áp dụng công nghiệp.

Trường hợp một đối tượng phát sinh nhiều quyền sở hữu trí tuệ và có xung đột, Luật quy định quyền phát sinh sau buộc phải chấm dứt thực hiện nếu mâu thuẫn với quyền có trước, trên cơ sở phán quyết của tòa án.

Luật quy định không được lấy lý do bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ để cản trở việc sử dụng Quốc kỳ, Quốc huy, Quốc ca trên môi trường số. Với chương trình máy tính, Luật tiếp tục bảo hộ như tác phẩm văn học, cho phép tạo bản sao dự phòng hợp pháp và thực hiện theo thỏa thuận cấp phép khi phân phối qua nền tảng số.

Đối với kết quả nghiên cứu sử dụng ngân sách nhà nước, tổ chức được giao nhiệm vụ khoa học được quyền đăng ký bảo hộ sáng chế, kiểu dáng công nghiệp và tổ chức thương mại hóa, phân chia lợi ích theo quy định của pháp luật về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Chương trình quốc gia hỗ trợ tạo lập, bảo hộ và khai thác tài sản trí tuệ được xây dựng, ưu tiên khu vực nông thôn, miền núi và đồng bào dân tộc thiểu số, nhằm mở rộng không gian phát triển tài sản trí tuệ trong toàn nền kinh tế.

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ có hiệu lực từ ngày 1/4/2026.

Sơn Hà