Sai lầm khiến hàng chục nghìn binh sĩ Ukraine cụt chân tay

Rất nhiều binh sĩ Ukraine trở về nhà trong tình trạng mất tay hoặc chân, nhiều người không thể tự sinh hoạt bình thường mà cần được chăm sóc trong suốt phần đời còn lại. Dù vậy, không phải trường hợp nào cũng bắt nguồn trực tiếp từ vết thương trên chiến trường.

Tờ Telegraph của Anh dẫn lời đại tá Kostiantyn Humeniuk, Tổng y sĩ của quân đội Ukraine, cho biết khoảng 25-30% ca phẫu thuật cắt chi bắt nguồn từ sử dụng garo sai cách, như áp dụng phương pháp này cho vết thương không cần thiết hoặc buộc quá lâu.

Đại tá về hưu Rom Steven, cựu sĩ quan quân y cấp cao của hải quân Mỹ và thường xuyên làm tình nguyện viên ở Ukraine trong 3 năm qua, ước tính tình trạng này đã dẫn đến gần 75.000 ca cắt bỏ chi, tương đương 3/4 tổng số trường hợp kể từ khi xung đột bùng phát.

"Tôi đã chứng kiến những binh sĩ buộc chặt garo suốt nhiều ngày, dù có thể cầm máu bằng cách khác. Thương binh sau đó phải phẫu thuật cắt chi do bị hoại tử", Steven, người từng tham gia chỉnh sửa tài liệu hướng dẫn sử dụng garo của quân đội Mỹ, cho hay.

Ông bày tỏ lo ngại rằng học thuyết quân y hiện tại của Ukraine, vốn dựa trên phương pháp Mỹ và đồng minh điều trị cho thương binh trong xung đột tại Afghanistan và Iraq, không phù hợp với thực tế chiến trường.

"Khi xung đột bùng phát vào năm 2022, toàn bộ tài liệu hướng dẫn về chăm sóc thương binh trong chiến đấu (TCCC) của Mỹ đã được dịch sang tiếng Ukraine. Tuy nhiên, bộ hướng dẫn này được viết cho một cuộc chiến hoàn toàn khác", Steven nói.

Garo là đoạn dây băng chắc chắn, dùng để buộc chặt đoạn chi bị thương nhằm cầm máu tạm thời, hiện là trang bị tiêu chuẩn của hầu hết quân đội trên thế giới. Dù vậy, buộc garo quá 2 giờ có thể gây ra hoại tử và buộc phải cắt bỏ phần chi bị thương.

Buộc garo để xử lý vết thương là quy trình tiêu chuẩn trong các chiến dịch do Mỹ cùng đồng minh tiến hành tại Afghanistan và Iraq, nơi mà hoạt động sơ tán thương binh thường được tiến hành trong vòng chưa đầy 60 phút nhờ ưu thế không quân.

Tại Ukraine, sự phổ biến của thiết bị bay không người lái (drone) và hỏa lực phòng không dày đặc khiến thương binh chủ yếu được sơ tán bằng đường bộ. Quá trình di chuyển kéo dài hơn rất nhiều và thường vượt xa "khung giờ vàng" trong sử dụng garo.

"Tôi đã nói chuyện với hàng trăm bác sĩ và y tá Ukraine. Họ rất đau lòng khi phải chứng kiến những bệnh nhân trẻ trung, đang ở độ tuổi sung sức nhất, mất đi hai chi và phải chịu cảnh tật nguyền trong phần đời còn lại", Steven kể.

Ngoài hoại tử tay chân, buộc garo sai cách còn làm số lượng thương binh Ukraine phải chạy thận tăng mạnh. Nguyên nhân là sau khi tháo garo, chất độc từ mô chết sẽ tràn vào máu và gây suy thận.

Bác sĩ Steven cho rằng lẽ ra tài liệu hướng dẫn cần chú trọng hơn vào khâu đánh giá khi nào cần dùng garo để cầm máu. "Garo cho thấy hiệu quả tại các xung đột trong quá khứ, nơi mà hoạt động sơ tán thương binh có thể diễn ra nhanh chóng, dẫn đến sự lệ thuộc quá mức vào công cụ chỉ nên được sử dụng một cách hạn chế", ông nói.

Sổ tay TCCC được Mỹ biên soạn vào những năm 1990 dành cho quân y hoạt động tại vùng chiến sự, trong đó đặc biệt khuyến khích sử dụng garo, khẳng định đây là "phương pháp tốt nhất để kiểm soát tình trạng máu chảy nghiêm trọng gây nguy hiểm đến tính mạng".

Quân đội các nước phương Tây áp dụng rộng rãi TCCC từ đầu những năm 2000. Tài liệu hướng dẫn cũng nhanh chóng được đưa vào hoạt động huấn luyện y tế dân sự và quân sự tại Ukraine sau khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea năm 2014.

Steven tin rằng đây là quyết định sai lầm. "Garo sẽ phát huy hiệu quả trong điều kiện chiến trường lý tưởng. Nếu không thì hậu quả sẽ là thảm kịch như những gì đang xảy ra ở Ukraine hiện nay", ông nói.

Một phần nguyên nhân bắt nguồn từ tình trạng thiếu nhân lực chuyên môn. Trong khi hầu hết quân đội phương Tây đều có quân y chuyên nghiệp tại mỗi đơn vị, lực lượng Ukraine thường phụ thuộc vào những người mới trải qua đào tạo vài tuần, thậm chí vài ngày.

"Các tiểu đoàn bộ binh và pháo binh Ukraine đều thiếu nhân sự. Họ không thể tìm được người thay thế quân y bị thương hoặc tử trận", Steven cho hay.

Vladyslav Yatsun, bác sĩ tim mạch tại Trung tâm Quân y Quốc gia Ukraine, hồi năm 2022 công bố nghiên cứu cho thấy chỉ 24,6% bệnh nhân nhập viện với garo thật sự cần dùng công cụ này để cầm máu. "Trong các trường hợp khác, sử dụng băng nén sẽ phù hợp hơn", nghiên cứu có đoạn.

Steven cho biết lính Ukraine cũng thường được hướng dẫn buộc garo ở chỗ quá cao so với vết thương, dẫn đến hậu quả là vị trí cắt cụt cũng rất cao, khó lắp tay hoặc chân giả sau này.

Binh sĩ khi hoảng loạn cũng luôn dùng garo, do họ không đủ kiến thức và tự tin để thử các phương pháp khác. "Binh sĩ bị thương sẽ được đồng đội sơ cứu. Họ thấy máu và liền buộc garo, vì chúng ta cung cấp cho họ thứ đó", cựu sĩ quan hải quân Mỹ cho hay.

Một vấn đề khác là nhiều quân nhân Ukraine không biết rằng cần thỉnh thoảng nới lỏng garo để đưa máu nuôi phần chi bị thương. "Lượng lớn binh sĩ không có kinh nghiệm về quân sự hay y tế", Ostap Zubach, bác sĩ phẫu thuật tại một bệnh viện ở tỉnh Lviv, cho hay.

NATO cũng đã nêu quan ngại về cách quân đội Ukraine sử dụng garo. Liên minh hồi năm ngoái cử phái đoàn gồm chuyên gia y tế và quân sự nhằm điều tra "tỷ lệ biến chứng cao không thể chấp nhận được" do sử dụng garo. "Quá trình sơ tán thương binh hiện bị kéo dài, nên cần thay đổi cách nhìn về phương pháp dùng garo", NATO cho hay, song chưa đưa ra khuyến cáo chính thức.

Giới quan sát cho rằng garo vẫn có thể cứu nhiều sinh mạng và nên tiếp tục được sử dụng, song chỉ triển khai trong những trường hợp cụ thể.

Tướng Anatoliy Kazmirchuk, tư lệnh Lực lượng Quân y Ukraine, đã đưa hướng dẫn về "chuyển từ garo sang phương pháp cầm máu khác" vào chương trình huấn luyện quân sự cơ bản, sau khi xuất hiện thông tin nhiều người phải cắt cụt chi.

Dù vậy, giới quan sát bày tỏ hoài nghi về tác động của nội dung huấn luyện mới. "Vấn đề là binh sĩ không dám tháo garo khi giao tranh đang diễn ra. Họ sẽ vội vàng đưa thương binh đến bệnh viện để phẫu thuật mà không dừng lại để đổi cách cầm máu", bác sĩ Steven cho hay.

Phạm Giang (Theo Telegraph)