Thách thức mở rộng bảo hiểm thất nghiệp cho nhóm lao động bị “bỏ quên”

Theo số liệu của Cục Thống kê (Bộ Tài chính) về tình hình lao động, việc làm, quý II, cả nước có 33 triệu người có việc làm phi chính thức trong tổng số 52 triệu người có việc làm.

Tính chung 6 tháng đầu năm, tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức là 63,9%, trong đó, khu vực thành thị là 48%; khu vực nông thôn là 74%; nam là 67,2%, và nữ là 60,1%. Đây là nhóm lao động không có hợp đồng lao động, làm việc tự do, không có bảo hiểm xã hội và không được tham gia bảo hiểm thất nghiệp (BHTN).

Ở khu vực chính thức, người lao động tham gia BHTN bắt buộc và được thụ hưởng nhiều chế độ như trợ cấp thất nghiệp, hỗ trợ học nghề, tư vấn và giới thiệu việc làm… Những năm gần đây, bình quân mỗi năm có hơn 820.000 người nhận trợ cấp thất nghiệp. Trong 6 tháng đầu năm, có 390.548 hồ sơ đề nghị hưởng trợ cấp thất nghiệp.

Ngược lại, lao động phi chính thức không có hợp đồng lao động, thiếu ràng buộc pháp lý và không được doanh nghiệp đóng bảo hiểm. Khi mất việc hoặc gặp khủng hoảng như dịch bệnh, thiên tai, suy thoái kinh tế hay biến động sản xuất, họ không được hưởng trợ cấp BHTN, cũng không có cơ hội tham gia các khóa học nghề miễn phí hay tiếp cận dịch vụ giới thiệu việc làm của Nhà nước. Khoảng trống an sinh này gây thách thức lớn trong việc bảo đảm đời sống.

Trong bối cảnh lao động phi chính thức vẫn chiếm tỷ trọng lớn, việc “kéo họ vào lưới an sinh” không chỉ là trách nhiệm mà còn là cơ hội để Nhà nước khẳng định vai trò kiến tạo và bảo vệ quyền lợi thiết thân của người dân.

Theo Khoản 1, Điều 31 Luật Việc làm năm 2025, có 4 nhóm lao động thuộc diện tham gia bảo hiểm thất nghiệp (BHTN). Điểm mới là bổ sung thêm một nhóm lao động, bao gồm: Người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn hoặc xác định thời hạn từ đủ 1 tháng trở lên, kể cả trường hợp thỏa thuận bằng tên gọi khác nhưng có nội dung thể hiện việc làm có trả công, tiền lương và sự quản lý, điều hành, giám sát của một bên; Người làm việc không trọn thời gian nhưng có thu nhập từ mức lương tối thiểu trở lên để đóng BHXH; Người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, thành viên HĐQT, giám đốc… có hưởng lương; Thành viên hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã có hưởng lương.

Đây là bước tiến quan trọng, giúp “nới rộng tấm lưới an sinh” tới hàng triệu lao động vốn đứng ngoài hệ thống bảo hiểm. Với những điều chỉnh mới, tỷ lệ bao phủ BHTN được kỳ vọng đạt 45% lực lượng lao động vào năm 2030, phù hợp mục tiêu Nghị quyết 28-NQ/TW về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội.

Tuy vậy, việc mở rộng BHTN tới lao động phi chính thức cũng đặt ra nhiều thách thức: chưa có cơ chế tham gia tự nguyện, khó khăn trong quản lý - giám sát, phần lớn người lao động thiếu hiểu biết hoặc ưu tiên thu nhập trước mắt nên ngại đóng bảo hiểm. Ngoài ra, nhiều người không có tài khoản ngân hàng, khó tiếp cận nền tảng số, trong khi cơ quan chức năng cũng vướng về dữ liệu và quản lý dòng tiền.

Trong bối cảnh còn nhiều thách thức khi mở rộng BHTN tới lao động phi chính thức, việc tìm giải pháp trở nên cấp thiết. Nhằm phân tích thực trạng, đánh giá tác động của chính sách, chia sẻ mô hình hiệu quả và đề xuất giải pháp thiết thực để BHTN không chỉ dừng lại ở chi trả trợ cấp mà còn trở thành công cụ phòng ngừa thất nghiệp, hỗ trợ đào tạo kỹ năng và kết nối việc làm bền vững, báo Dân trí đã phối hợp cùng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ) tổ chức tọa đàm “Hoàn thiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp - Đáp ứng yêu cầu mới của thị trường lao động”.

Sự kiện có sự tham gia của ông Lê Quang Trung - nguyên Phó Cục trưởng phụ trách Cục Việc làm (Bộ Nội vụ), và PGS.TS Nguyễn Thị Lan Hương - nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội.