Tôi tôn trọng Gen Z chủ động thất nghiệp thay vì chịu cực, hy sinh
Nhiều Gen Z sẵn sàng làm việc chăm chỉ nếu cảm thấy được công nhận. Nhưng khi công sức không được ghi nhận xứng đáng, họ chọn rút lui.
Trong mắt nhiều người lớn tuổi, đặc biệt là thế hệ cha mẹ, thất nghiệp đồng nghĩa với lười biếng. Họ nhìn thấy những người trẻ ở nhà, lướt mạng, ăn ngủ thất thường rồi vội vàng kết luận: "Thế hệ này không chịu làm việc". Nhưng đằng sau những lời trách đó là cả một sự thật phức tạp hơn nhiều về thị trường lao động, áp lực cạnh tranh, và cả những khủng hoảng tinh thần mà Gen Z đang phải đối diện.
Rất nhiều bạn trẻ hiện nay không thiếu ý chí, mà thiếu cơ hội phù hợp để thể hiện năng lực. Tốt nghiệp đại học với tấm bằng loại giỏi, nhưng không tìm được việc đúng chuyên ngành; nộp hàng chục hồ sơ vẫn không ai phản hồi; hoặc nếu có thì mức lương chỉ đủ trả tiền trọ, đó là thực tế mà không ít người trẻ đang trải qua. Sau vài lần thất bại, họ bắt đầu rơi vào vòng xoáy chán nản – nghi ngờ bản thân – mất động lực.
Người ngoài nhìn vào chỉ thấy họ nằm dài trên giường, không đi xin việc, nhưng ít ai biết rằng đằng sau sự "thụ động" ấy là cảm giác bế tắc, tự ti và sợ hãi. Đó không phải là lười, mà là một dạng mệt mỏi tinh thần, hệ quả của những thất vọng nối tiếp.
Một khảo sát của tổ chức quốc tế ILO năm 2024 cho thấy: tỷ lệ thanh niên Việt Nam thất nghiệp hoặc làm trái ngành học chiếm tới gần 20%, cao hơn trung bình khu vực Đông Nam Á. Nghĩa là, cứ năm người trẻ thì có một người đang ở trong tình trạng "bị bỏ lại phía sau" của nền kinh tế đang chuyển đổi nhanh chóng.
Nhiều bạn trẻ ngày nay không còn chấp nhận kiểu làm việc "12 tiếng mỗi ngày, không phép nghỉ, không quyền lựa chọn". Họ muốn công việc có ý nghĩa, có sự tôn trọng và cân bằng cuộc sống. Nhưng đáng tiếc, xã hội lại chưa kịp thích nghi với giá trị mới đó. Nhiều doanh nghiệp vẫn duy trì tư duy cũ: "Người trẻ phải chịu cực, phải hy sinh".
>>Chê cao đẳng, chọn đại học nhưng 4 năm sau thất nghiệp
Trong khi đó, thế hệ Z lớn lên trong môi trường cởi mở hơn, hiểu rằng làm việc không chỉ để sống, mà để sống có ý nghĩa. Sự khác biệt này tạo nên khoảng cách thế hệ sâu sắc – người lớn gọi họ là "lười", còn họ tự thấy mình "không muốn đánh đổi". Thực tế, không ít bạn trẻ sẵn sàng làm việc chăm chỉ nếu cảm thấy được công nhận. Nhưng khi công sức không được trả công xứng đáng, hoặc khi họ liên tục bị coi thường, họ chọn rút lui tạm thời như một hình thức tự bảo vệ tâm lý. Đó không phải là lười, mà là phản ứng tự nhiên của con người trước một hệ thống thiếu công bằng.
Sống trong thời đại "so sánh", mạng xã hội khiến sự thất nghiệp trở nên đau đớn hơn bao giờ hết. Chỉ cần mở điện thoại, người trẻ có thể thấy bạn bè cùng lứa "check-in" tại công ty lớn, du lịch nước ngoài, hay khoe thành tích rực rỡ. Trong khi bản thân họ vẫn loay hoay tìm việc, thu nhập bấp bênh, cảm giác thua kém và tự ti dâng lên từng ngày. Không ít người vì vậy mất phương hướng, rút lui khỏi đời sống xã hội, né tránh giao tiếp, thậm chí rơi vào trầm cảm do thất nghiệp kéo dài.
Thế nhưng, thay vì nhận được sự thấu hiểu, họ lại phải nghe những câu như: "Cứ ngồi đó mà chờ sung rụng à?", "tuổi trẻ mà không chịu cố gắng thì sau này hối không kịp"... Những lời nói tưởng chừng vô hại ấy đôi khi chính là nhát dao vô hình khiến người trẻ càng thu mình hơn.
Thất nghiệp không có nghĩa là vô dụng. Có những giai đoạn trong cuộc sống, người ta buộc phải dừng lại để định hướng lại con đường đi của mình. Với thế hệ trẻ ngày nay, khoảng nghỉ ấy không phải là dấu chấm hết, mà là bước đệm để tái tạo năng lượng, học thêm kỹ năng, hoặc chuyển hướng nghề nghiệp. Nhiều bạn trẻ đang tự học lập trình, thiết kế, sáng tạo nội dung, làm freelancer... những công việc linh hoạt, ít ràng buộc nhưng vẫn đóng góp giá trị cho xã hội.
Thế nhưng, chỉ vì họ không đến công sở 8 tiếng mỗi ngày, không mặc vest, không có hợp đồng dài hạn, mà bị coi là "thất nghiệp". Đó là định kiến lỗi thời mà xã hội cần thay đổi. Thế giới việc làm đang biến đổi từng ngày. Sự ra đời của AI, làm việc từ xa và kinh tế số khiến khái niệm "nghề nghiệp ổn định" trở nên mờ nhạt. Người trẻ không lười, họ chỉ đang tìm cách thích nghi với thời đại mới, đôi khi bằng những con đường mà người đi trước chưa hiểu hết.
Người trẻ hôm nay không cần ai thương hại hay dạy dỗ, họ chỉ cần một cơ hội công bằng để chứng minh giá trị. Cơ hội để thử, để sai, để học và để trưởng thành. Những lời phán xét "lười biếng, vô dụng" chỉ khiến họ mất thêm niềm tin vào chính mình. Phụ huynh và xã hội cần thay đổi góc nhìn: từ "vì sao con không chịu làm việc?" sang "công việc hiện nay có đang phù hợp với người trẻ không?".
Các doanh nghiệp cũng cần tạo ra môi trường linh hoạt, nhân văn hơn, nơi người trẻ được khuyến khích phát triển kỹ năng, thay vì bị bó buộc vào quy trình cứng nhắc. Một khi được trao cơ hội, bạn sẽ thấy người trẻ Việt không hề lười, mà thậm chí nhiệt huyết, sáng tạo và kiên cường hơn bất kỳ thế hệ nào trước đó.
Thế hệ trẻ thất nghiệp không phải vì họ không muốn làm, mà vì thế giới xung quanh họ đang thay đổi quá nhanh, trong khi nhiều giá trị cũ chưa kịp thích ứng. Nếu chúng ta chỉ nhìn vào bề ngoài rồi dán nhãn "lười biếng", chúng ta sẽ bỏ lỡ cả một thế hệ tiềm năng đang cần được lắng nghe và trao cơ hội. Người trẻ hôm nay không lười, họ chỉ đang tìm cách tồn tại và phát triển trong một thế giới không còn giống như trước. Và có lẽ, điều họ cần nhất không phải là sự trách móc, mà là sự thấu hiểu.