TP Hồ Chí Minh tiếp tục hoàn thiện hồ sơ xếp hạng di tích căn nhà 113A Đặng Dung

Bà Nguyễn Thị Thúy Hường, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích cho biết, TP Hồ Chí Minh hiện có 321 di tích lịch sử - văn hóa đã được xếp hạng. Nhà số 113A Đặng Dung nằm trong danh mục kiểm kê di tích theo Quyết định 1156 (ban hành ngày 30/8/2025). Trung tâm đang phối hợp UBND phường Tân Định lập hồ sơ khoa học đề nghị xếp hạng di tích.

Theo bà Hường, 113A Đặng Dung từng là cơ sở bí mật của lực lượng Biệt động Sài Gòn - Gia Định, được mua bởi ông Trần Văn Lai (Năm Ô, Mai Hồng Quế - Anh hùng LLVT nhân dân) cùng vợ chồng ông Đỗ Miễn, bà Nguyễn Thị Sự. Để giữ vỏ bọc an toàn, gia đình ông Đỗ Miễn mở quán cơm tấm - cà phê, đồng thời bí mật xây dựng hai hộp thư ngầm, hai hầm nổi và một lối thoát hiểm. Vị trí căn nhà nằm đối diện khu kỹ sư cầu đường Hàn Quốc và sát nhà Trung tướng Ngô Quang Trưởng (VNCH), tạo thành “điểm an toàn giữa nơi nguy hiểm”, thuận lợi cho liên lạc bí mật và hoạt động của cán bộ biệt động.

Chia sẻ về căn nhà này, ông Đỗ Tấn Cường, con trai thứ ba của ông Đỗ Miễnchia sẻ kỷ niệm sống tại căn nhà từ thời niên thiếu đến ngày 30/4/1975. Cụ thể,năm 1946, ông Trần Văn Lai và ông Đỗ Miễn thuê lại căn nhà từ chủ cũ là bà Sáu Đê. Khi đó, ngôi nhà chỉ là vách gỗ, mái ngói âm dương trên đường Paul Bert (sau này là Trần Quang Khải và nay là Đặng Dung). Đến những năm 1964 - 1968, căn nhà trở thành nơi hội họp, cất giấu thư từ, tài liệu, tiền bạc phục vụ hoạt động cách mạng. Giai đoạn 1967 - 1969, quán cơm tấm Đại Hàn phục vụ các kỹ sư công trình Xa lộ Đại Hàn tại khách sạn GINZA đối diện, càng giúp gia đình có thêm vỏ bọc vững chắc.

Tương tự, ông Trần Kiến Xương (tức Trần Vũ Bình, con trai ông Trần Văn Lai) cho biết căn gác gỗ của căn nhà từng là nơi họp bí mật của lực lượng biệt động. Bên trái là nhà tướng Ngô Quang Trưởng, bên phải là trụ sở nhân dân tự vệ Khóm 2 nhưng căn nhà 113A vẫn an toàn nhờ cách bố trí hợp lý, tinh vi. Đây là bài học sâu sắc về lòng trung thành, sự quả cảm và tinh thần dấn thân của những con người chấp nhận hiểm nguy để bảo vệ cách mạng.

Ông Nguyễn Quốc Độ, Phó Chủ nhiệm CLB Truyền thống Kháng chiến Khối Vũ trang - Biệt động Quân khu Sài Gòn - Gia Định cho biết, việc lựa chọn lập cơ sở tại 113A Đặng Dung thể hiện sự “mưu trí táo bạo” của lãnh đạo lực lượng biệt động như Hai Chích, Tư Tăng, Hai Đô, Năm U.SOM… Căn nhà nằm ngay sát lực lượng địch, nhưng chính vị trí ấy lại tạo điều kiện nghe ngóng tin tức, thu thập tài liệu và che giấu cán bộ. Hộp thư sống, hộp thư bí mật và hầm nổi được thiết kế tinh vi, giúp qua mặt lính cảnh sát và bảo đảm an toàn tối đa.

Không chỉ gia đình ông Đỗ Miễn, địa chỉ này còn nhận được hỗ trợ từ bà con xung quanh như bà Phạm Thị Hoa (Năm Huệ), ông Tư Chí sửa xe, bà Trần Thị Cà chủ hiệu bánh cuốn Tây Hồ… Những người dân lao động bình dị nhưng đầy nghĩa khí đã góp phần vận chuyển tài liệu, thuốc men, tiền vàng đến chiến khu. Sau ngày thống nhất đất nước, gia đình ông Miễn tiếp tục sinh sống và buôn bán tại đây, trước khi chuyển lại cho ông Trần Văn Lai. Từ năm 2005, ông Trần Kiến Xương dành nhiều tâm huyết phục dựng căn nhà như một “bảo tàng sống”, giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn sự hy sinh thầm lặng của cán bộ biệt động.

Theo PGS.TS Hà Minh Hồng, Trường Đại học Khoa học Xã hội Nhân Văn TP Hồ Chí Minh, ĐHQG TP Hồ Chí Minh, căn nhà 113A Đặng Dung đã gần 80 năm tuổi nhưng kiến trúc còn nguyên vẹn. Đây là minh chứng quan trọng cho hoạt động kháng chiến trong lòng đô thị Sài Gònvà nhiều năm qua đã trở thành điểm tham quan, học tập cho học sinh, sinh viên và du khách quốc tế.

Trong khi đó, bà Lê Tú Cẩm, Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa TP Hồ Chí Minh cũng đề xuất đặt tên di tích là “Hầm nổi và hộp thư bí mật của Biệt động Sài Gòn - Gia Định”, đồng thời nhấn mạnh giá trị hiếm có của kiến trúc hầm và hộp thư còn giữ nguyên. Bà mong muốn hoàn thiện hồ sơ khoa học, trình UBND TP Hồ Chí Minh xem xét xếp hạng nhằm bảo tồn di sản đặc biệt quan trọng này trong thời gian tới.