Va chạm giao thông ở Việt Nam qua mắt người nước ngoài

Lần đầu Harey gặp một vụ tai nạn giao thông là chuyến du lịch ở Đà Nẵng 10 năm trước. Chiếc xe buýt mất lái, lao qua bốn làn đường rồi trôi xuống mương. Điều khiến anh ngạc nhiên không phải vụ việc mà là phản ứng của người xung quanh.

"Tất cả người đi đường đều dừng lại, vây quanh nhìn, mỗi lúc càng đông", Carry, 33 tuổi, sống ở phường Tân Hưng, TP HCM kể. Một số người rút điện thoại quay phim, số khác lập tức chạy đến giúp. Khi chiếc xe buýt từ từ chìm, hành khách trèo ra từ cửa sổ, bình tĩnh dìu nhau thoát nạn.

Ở Anh, quy trình xử lý tai nạn rất nghiêm ngặt. Cảnh sát, cứu hỏa sẽ phong tỏa hiện trường. Nạn nhân được yêu cầu giữ nguyên vị trí chờ lực lượng chức năng, trong khi các bên liên quan trao đổi thông tin bảo hiểm. Quy trình xử lý được thực hiện nghiêm ngặt và có tổ chức. Còn ở Việt Nam, người xung quanh thường dừng lại quan sát để xem có ai bị thương và tìm hiểu nguyên nhân. Khi thấy mọi người an toàn, họ tiếp tục bàn bạc về xe cộ, thiệt hại hoặc cách cảnh sát sẽ giải quyết vụ việc.

Những năm sống và làm việc tại TP HCM, anh cảm nhận rõ điều này. Các tài xế Grab thường đi chậm lại chỉ để quan sát một vụ va quẹt nhẹ. "Ban đầu tôi thấy hài hước, nhưng sau đó nhận ra đây là một phần văn hóa", anh nói. Ở quê anh, can thiệp vào va chạm nhỏ khi không ai bị thương bị coi là thiếu lịch sự, xâm phạm riêng tư.

Báo cáo An toàn giao thông năm 2024 của World Bank cho biết hiện tượng "đám đông tò mò" ở Việt Nam có thể làm chậm quá trình cứu hộ chuyên nghiệp 20-30% nhưng lại giúp nạn nhân nhận được hỗ trợ ban đầu trong hơn 70% trường hợp.

Carry từng là người nằm trong số 70%. Cách đây vài năm, anh bị taxi tông ngã xe máy lúc đêm muộn trên đường từ Bắc Ninh về Hà Nội. Ngay sau cú ngã, gần 20 người dân gần đó chạy ra đỡ anh dậy, dựng xe và hỏi thăm. "Khi thấy tôi không sao, họ dìu tôi vào lề đường rồi nhanh chóng quay về nhà", anh nhớ lại.

Một nghiên cứu trên tạp chí ScienceDirect (Anh), sử dụng dữ liệu của Văn phòng An toàn Giao thông quốc gia Việt Nam, chỉ ra gần 78% vụ tai nạn xe máy ở Việt Nam được giải quyết ngay tại chỗ, cho thấy yếu tố văn hóa giao tiếp ảnh hưởng lớn đến cách xử lý va chạm, khác với quy trình hành chính và bảo hiểm thường thấy ở các nước phương Tây.

Theo Carry, phần lớn các cuộc cãi vã trên đường thường chỉ vì thiếu một lời xin lỗi. Anh kể, khi mới tập lái xe ở Hà Nội, anh lỡ va nhẹ vào xe máy của một người đàn ông lớn tuổi. Cả hai không bị thương, xe không hỏng, nên anh định đi tiếp.

"Nhưng ông ấy đã tức giận đuổi theo. Khi tôi dừng lại và nói 'Cháu xin lỗi' bằng tiếng Việt, ông ấy ngay lập tức dịu lại, xua tay nói không vấn đề gì", Carry nói. "Nếu chủ động xin lỗi, mọi chuyện thường êm thấm. Nhưng nếu im lặng, tranh cãi rất dễ xảy ra".

Warren Bisset, 30 tuổi, một người Anh khác ở Thủ Đức, TP HCM cũng nhận thấy sự khác biệt này. Anh từng va vào đuôi taxi khiến xe bị xước và nghĩ sẽ gặp rắc rối với bảo hiểm hoặc cãi vã kéo dài.

"Tuy nhiên, tài xế chỉ yêu cầu tôi đền tiền sửa vết xước. Tôi đưa tiền, anh ấy lái xe đi luôn, không ai nhắc đến bảo hiểm", Warren kể. Sự việc kết thúc nhanh chóng khiến anh bất ngờ.

Nhưng Warren cũng chỉ ra mặt trái của văn hóa "đám đông tò mò". Anh từng thấy vụ va quẹt nhỏ thu hút 50 người vây quanh, vừa giúp đỡ vừa xem tranh cãi. "Sự tụ tập đôi khi khiến xung đột leo thang và gây tắc nghẽn giao thông", anh nói.

Cả hai chàng trai Anh đã học cách thích nghi với văn hóa giao thông ở Việt Nam. Warren học được văn hóa bấm còi. "Ở Anh, bấm còi là thô lỗ, có thể dẫn đến xô xát. Ở Việt Nam, đó là cách nhắc nhở nhường đường", anh cười.

Còn Carry nhận thấy, dù giao thông hỗn loạn, người Việt lái xe chậm và thận trọng hơn. Ở Nottingham quê anh, mọi người đi đúng làn với tâm lý "bạn tông tôi là lỗi của bạn". Còn ở Việt Nam người lái xe luôn trong tâm thế nhường đường, chủ động tránh người đi sai.

"Ban đầu, tôi sợ đường sá ở Việt Nam", Carry nói. "Nhưng giờ tôi thấy giao thông chính là một nét văn hóa của người Việt: linh hoạt trong mọi tình huống và sẵn sàng giúp đỡ".

Ngọc Ngân