Viên chức ‘chân trong, chân ngoài’: Phân định rõ lĩnh vực được làm

Dự luật quy định rõ việc tuyển dụng, quản lý, bố trí, sử dụng viên chức phải căn cứ vào yêu cầu của vị trí việc làm và năng lực, hiệu quả thực hiện nhiệm vụ của viên chức; không thực hiện việc thi, xét thăng hạng chức danh nghề nghiệp viên chức. Đổi mới công tác tuyển dụng viên chức theo hướng quy định rõ hình thức thi tuyển cạnh tranh, xét tuyển công khai, bình đẳng và hình thức tiếp nhận đối với nguồn nhân lực chất lượng cao.

Theo ông Nguyễn Tư Long, một trong những lý do căn cơ sửa Luật Viên chức là bảo đảm việc sử dụng viên chức theo đúng tinh thần Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Luật hiện hành cho phép viên chức có thể hoạt động nghề nghiệp không trái quy định nhưng chưa rõ quyền và trách nhiệm của viên chức, thẩm quyền của viên chức trong việc thành lập, điều hành doanh nghiệp. Dự thảo Luật tiếp cận theo hướng không cấm nhưng theo quy định pháp luật chuyên ngành.

Dự luật mở rộng quyền của viên chức theo hướng quy định điều kiện viên chức được ký hợp đồng để thực hiện hoạt động nghề nghiệp tại các đơn vị sự nghiệp khác ngoài đơn vị sự nghiệp công lập hiện đang làm việc hoặc tại cơ quan, tổ chức, đơn vị khác ngoài công lập. Viên chức làm việc trong các tổ chức khoa học và công nghệ công lập, cơ sở giáo dục đại học công lập được tham gia góp vốn, tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp, làm việc tại doanh nghiệp do tổ chức đó thành lập hoặc tham gia thành lập để thương mại hóa kết quả nghiên cứu do tổ chức đó tạo ra khi được sự đồng ý của người đứng đầu tổ chức. Trường hợp viên chức quản lý là người đứng đầu tổ chức khoa học và công nghệ công lập, cơ sở giáo dục đại học công lập thì phải được sự đồng ý của cấp trên quản lý trực tiếp.

Nên hay không nên để viên chức “chân trong, chân ngoài” là vấn đề nhiều đại biểu Quốc hội, chuyên gia, nhà nghiên cứu quan tâm. Nhìn về quy định này, bà Nguyễn Thị Việt Nga, đại biểu Quốc hội thành phố Hải Phòng cho rằng, cần phân định rõ phạm vi được phép và không được phép trong việc tham gia hoạt động kinh doanh của viên chức. Viên chức ở lĩnh vực giáo dục, y tế, khoa học công nghệ có thể tham gia doanh nghiệp khoa học, chuyển giao công nghệ nhưng không nên mở rộng tùy tiện sang các lĩnh vực không liên quan đến chuyên môn.

Bên cạnh đó, nên xây dựng cơ chế kiểm soát xung đột lợi ích rõ ràng, tránh trường hợp viên chức lợi dụng vị trí công tác, thông tin nội bộ hay nguồn lực nhà nước để trục lợi trong quá trình tham gia doanh nghiệp. Cần có hướng dẫn về trách nhiệm, nghĩa vụ và chế độ thu nhập khi viên chức tham gia doanh nghiệp hoặc ký hợp đồng ngoài đơn vị. Phải đảm bảo viên chức vẫn hoàn thành đầy đủ nhiệm vụ tại cơ quan, không ảnh hưởng đến chất lượng công vụ.

Cũng như vậy, ông Thái Quang Toản, nguyên Vụ trưởng Vụ Tổ chức – Biên chế (Bộ Nội vụ) nhấn mạnh, cần có cơ chế sử dụng viên chức để họ phát huy tốt về chuyên môn nghiệp vụ, không phải áp lực cạnh tranh về vấn đề chức quyền. Viên chức có thể “chân trong, chân ngoài” nhưng phải đảm bảo hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ được cơ quan giao. Trong giờ làm việc, viên chức phải tận tụy phục vụ nhân dân, ngoài giờ được phép làm những việc theo quy định của pháp luật. Thủ trưởng cơ quan, đơn vị phải quán triệt thường xuyên về trách nhiệm nghề nghiệp của viên chức, nếu là đảng viên thì phải tuân thủ quy định những điều đảng viên không được làm.

Theo luật hiện hành, không cấm viên chức “chân trong, chân ngoài”, chẳng hạn như bác sỹ, điều dưỡng, đội ngũ kỹ thuật viên ngoài thời gian làm việc trong các bệnh viện công lập, họ vẫn được làm ngoài, được mở phòng khám riêng. Một số người vẫn phục vụ tốt công việc trong bệnh viện công, ngoài giờ ra làm việc ở các phòng khám tư.

Ông Thái Quang Toản cũng cho rằng, khi đã đẩy mạnh tự chủ, ở nhiều đơn vị sự nghiệp y tế, giáo dục, thu nhập của viên chức, người lao động, viên chức rất khá, như hệ thống Bệnh viện K, Học viện Bưu chính – Viễn thông… Đẩy mạnh tự chủ về tài chính thì nguồn thu của viên chức trong khu vực công tốt hơn, vấn đề “chân trong, chân ngoài” sẽ giảm đi.

Từ thực tế câu chuyện của bản thân “ngày xưa tôi là công chức, tôi đi ký hợp đồng với các trường bên ngoài đi dạy thêm ngoài giờ vì đồng lương quá thấp”, ông Phạm Tuấn Khải, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật (Văn phòng Chính phủ) chia sẻ, “chúng ta đặt vấn đề cho viên chức đi làm ở bên ngoài vì tiền, vì cuộc sống thôi”.

Ông đề nghị làm rõ trong luật vị trí việc làm là gì, làm lại khái niệm vị trí việc làm, vị trí việc làm từng ngành, từng lĩnh vực để Chính phủ quy định cụ thể. Về chính sách đối với viên chức và chính sách quản lý viên chức, phải làm rõ viên chức được làm gì và không được làm gì; quyền lợi, nghĩa vụ của viên chức.

Tuy nhiên, bà Nguyễn Thị Kim Thoa, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự - hành chính, Bộ Tư pháp bày tỏ e ngại với quy định tại điểm b khoản 1 Điều 13: viên chức được góp vốn, tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp, hợp tác xã, bệnh viện, cơ sở giáo dục và tổ chức nghiên cứu khoa học ngoài công lập, trừ trường hợp pháp luật về phòng, chống tham nhũng hoặc pháp luật chuyên ngành có quy định khác.

Bà lý giải, viên chức là người làm việc ở các đơn vị sự nghiệp công lập, cung cấp các dịch vụ công ích. Do đó phải có mặt thường xuyên, túc trực ở đó để bảo đảm đáp ứng yêu cầu của người dân. “Bây giờ ký hợp đồng với nơi khác, vậy nguyên lý ký hợp đồng theo vị trí công việc bỏ đi đâu? Vì vị trí công việc chính là để thực thi những công việc này”, bà băn khoăn, đồng thời cho rằng quy định này “hơi rộng rãi”. Người thiệt hại nhiều nhất chính là người được hưởng dịch vụ công ích.

Đối với quy định viên chức được tham gia thành lập doanh nghiệp và quản lý điều hành, bà Thoa đặt vấn đề liên quan đến lĩnh vực khám chữa bệnh, khi bác sỹ làm trong bệnh viện công và tham gia thành lập và quản lý điều hành bệnh viện tư, rất có thể xảy ra trường hợp khám cho người bệnh qua loa, sau đó chuyển ra bệnh viện tư làm. “Đây là vấn đề các nước rất lo và Việt Nam càng lo vì ý thức tuân thủ pháp luật kém”.

“Làm luật phải phân định chỗ nào mới được làm ra ngoài. Các dịch vụ công thiết yếu như y tế, giáo dục lại cho phép quản lý, điều hành, thậm chí được làm quản lý đơn vị nghiên cứu do chính ông thành lập, góp vốn trong đơn vị sự nghiệp công lập thì tôi thấy rằng cơ hội rất lớn cho tham nhũng và thực thi pháp luật có vấn đề”, bà Nguyễn Thị Kim Thoa bày tỏ.