Tôi bất lực vì nhiều sinh viên lạm dụng ChatGPT giải bài tập

Hơn hai năm kể từ khi các mô hình ngôn ngữ lớn bùng nổ, ChatGPT trở thành cái tên quen thuộc. Công cụ "thông minh" ấy len lỏi vào mọi ngóc ngách đời sống học thuật: từ việc tìm tài liệu, viết luận, đến dịch thuật và thậm chí giải thích những khái niệm mà lẽ ra sinh viên phải tự mình nghiền ngẫm.

Là giảng viên thỉnh giảng ở một số trường đại học, cao đẳng, tôi đón nhận làn sóng ấy với niềm hy vọng rằng công nghệ sẽ mở ra những cánh cửa mới cho người học. Nhưng cùng lúc, trong tôi luôn thường trực một nỗi lo mỏng manh mà dai dẳng: Nỗi lo về một thế hệ thông minh hơn về mặt công cụ, nhưng yếu ớt hơn về mặt tư duy.

Mỗi lần triển khai bài tập thảo luận, phân tích bài khóa, hay yêu cầu sinh viên tự viết một đoạn văn ngắn, tôi lại trở thành nhân chứng bất đắc dĩ của một thói quen đang ăn sâu vào một số bạn trẻ: Không cần suy nghĩ, không cần tranh luận, cũng chẳng cần thử sai.

Chỉ cần mở điện thoại, nhập câu hỏi, chờ vài giây để AI viết hộ rồi sao chép nguyên si. Một bài tập vốn có thể là cơ hội để các em rèn luyện khả năng tư duy, hiểu ngôn ngữ, cảm nhận văn phong... lại trở thành cuộc chạy đua xem ai copy nhanh hơn.

Mới đây, một nghiên cứu quốc tế cảnh báo: lạm dụng AI để tìm kiếm thông tin có thể "bào mòn" kỹ năng học. Những người quen đặt câu hỏi cho máy thay vì tự đọc, tự tìm, tự phân tích thường cho ra sản phẩm không có chiều sâu, ít chất liệu thực tế, khô cứng và khó áp dụng.

Đọc bài báo cáo ấy, tôi không bất ngờ vì những điều nhà khoa học nói, tôi đã thấy hằng ngày, thấy ngay trước mắt mình, trong từng lớp học, từng buổi thảo luận, từng ánh mắt lúng túng của sinh viên khi phải làm bài mà không có điện thoại.

Với tôi, đó không còn là cảnh báo trên mặt báo nữa. Đó là một thực tế đầy day dứt bởi tôi biết, nếu não bộ đã ngủ quên vì quá quen để AI nghĩ hộ, thì một ngày nào đó, chính cuộc đời sẽ đòi lại cái giá của sự lười suy nghĩ ấy.

Điều đáng sợ nhất trong giáo dục không phải là sinh viên không biết, mà là không muốn biết. Không phải là các em yếu, mà là không chịu nghĩ. Trong các buổi thảo luận hay làm việc nhóm, tôi chứng kiến sự chuyển dịch rõ rệt: Từ những bài tập từng là cơ hội để người học tự mày mò, tranh luận và khai phá ý tưởng, nay lại trở thành cuộc thi xem ai hỏi AI nhanh hơn.

Với nhiều em, hoàn thành nhiệm vụ đơn giản chỉ là 'có sản phẩm để nộp'. Còn việc hiểu - suy nghĩ - kết luận - lại trở thành điều xa xỉ. Cho đến khi đánh giá thật sự diễn ra.

Trong các kỳ thi, khi điện thoại bị thu, khi AI không thể "cứu cánh", khi chỉ còn lại chiếc bút và bộ não của chính mình, kết quả phơi bày như một cú tát: Nhiều em không viết nổi vài dòng, hoặc viết nhưng rối rắm, sai ngữ pháp, thiếu mạch lạc, câu chữ vô hồn.

Khi đứng trước lớp, yêu cầu dịch hay thuyết trình tiếng Trung, các em chỉ đọc như trẻ học vỡ lòng từng chữ, từng từ mà không hiểu kết cấu câu, không nắm ngữ cảnh, không biết tại sao lại dịch như vậy.

Tôi thường hỏi rất nhẹ: "Vì sao em dịch câu này như thế?" Nhiều em sững lại, mắt lúng túng, miệng không thể thốt nên câu trả lời. Bởi đó không phải bài các em nghĩ. Đó chỉ là bài... máy nghĩ giùm. Và tôi tự hỏi: Nếu hôm nay, trong lớp học, không nghĩ nổi lấy một câu, thì ngày mai, khi đứng trước khách quốc tế, các em sẽ nói thế nào? Làm sao trở thành phiên dịch, giáo viên, hướng dẫn viên khi chính tiếng nói của mình còn không tự tạo ra được?

Kỹ năng tư duy - tự học - sáng tạo đang teo tóp dần. Những bài làm do AI tạo ra, mượt mà, tròn trịa, bóng bẩy đôi khi qua mắt được giáo viên trong tích tắc. Nhưng bên trong, sinh viên không hề tiến bộ: không khảo sát, không phân tích, không lập luận, không tổng hợp, không phản biện. Những kỹ năng cốt lõi đáng ra phải được rèn giũa suốt những năm tháng đại học lại bị bỏ quên, vì tất cả đều đã "được làm hộ".

Điều khiến tôi day dứt là khoảng cách quá lớn giữa "công cụ hỗ trợ" và "cái nạng để dựa dẫm". Mỗi lần giao bài tập, tôi đều nhấn mạnh: "AI chỉ để tham khảo. Nó không thể nghĩ thay các em. Không thể học thay các em. Không thể sống thay các em".

Tôi nói vậy không phải để ngăn cản, mà để bảo vệ các em khỏi sự ảo tưởng:
Nếu hôm nay quen ỷ lại, mai này tốt nghiệp, bước vào đời, cầm tấm bằng khá - giỏi trong tay mà đầu óc trống rỗng, thì xin việc ở đâu?

Đối diện với sếp hay khách nước ngoài mà không có điện thoại, ai sẽ dịch hộ cho các em? Một hướng dẫn viên du lịch, một giáo viên, một phiên dịch viên... có thể dừng cuộc trò chuyện lại chỉ để bảo: "Đợi em hỏi AI một chút nhé?".

Vũ Thị Minh Huyền